باز در این آیات سخن از «داستان افک»، عواقب شوم و دردناک شایعه سازى و اتهام ناموسى نسبت به افراد پاک است; چرا که این مسأله به قدرى مهم است که قرآن لازم مى بیند، چند بار از طرق گوناگون و مؤثر این مسأله را تحلیل کند، و چنان محکم کارى نماید که در آینده، چنین صحنه اى در جامعه مسلمین تکرار نشود.
نخست، مى گوید: «خداوند شما را اندرز مى دهد که: مانند این عمل را هرگز تکرار نکنید اگر ایمان (به خدا و روز جزا) دارید» (یَعِظُکُمُ اللّهُ أَنْ تَعُودُوا لِمِثْلِهِ أَبَداً إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنِینَ). (1)
یعنى این نشانه ایمان است که: انسان به سراغ این گناهان عظیم نرود، و اگر مرتکب شد، یا نشانه بى ایمانى است و یا ضعف ایمان، در حقیقت جمله مزبور یکى از ارکان توبه را ترسیم مى کند، چرا که تنها پشیمانى از گذشته کافى نیست، باید نسبت به عدم تکرار گناه در آینده نیز تصمیم گرفت، تا توبه اى جامع الاطراف باشد.

و بعد براى تأکید بیشتر ـ که، توجه داشته باشند این سخنان، سخنان عادى معمولى نیست، بلکه این خداوند علیم و حکیم است که در مقام تبیین بر آمده و حقایق سرنوشت سازى را روشن مى سازد ـ مى گوید: «خداوند آیات را براى شما تبیین مى کند و خداوند آگاه و حکیم است» (وَ یُبَیِّنُ اللّهُ لَکُمُ الآیاتِ وَ اللّهُ عَلِیمٌ حَکِیمٌ).
به مقتضاى علم و آگاهیش از تمام جزئیات اعمال شما با خبر است، و به مقتضاى حکمتش، دستورات لازم را مى دهد.
یا به تعبیر دیگر، به مقتضاى علمش، از نیازهاى شما و عوامل خیر و شرتان آگاه است، و به مقتضاى حکمتش، دستورات و احکامش را با آن هماهنگ مى سازد.

باز براى محکم کارى، سخن را از شکل یک حادثه شخصى به صورت بیان یک قانون کلى و جامع، خارج ساخته، مى گوید: «کسانى که دوست مى دارند  زشتى ها و گناهان قبیح در میان افراد با ایمان اشاعه یابد، عذاب دردناکى در دنیا و آخرت دارند» (إِنَّ الَّذِینَ یُحِبُّونَ أَنْ تَشِیعَ الْفاحِشَةُ فِی الَّذِینَ آمَنُوا لَهُمْ عَذابٌ أَلِیمٌ فِی الدُّنْیا وَ الآخِرَةِ).
قابل توجه این که، نمى گوید: کسانى که اشاعه فحشاء نمایند، بلکه مى گوید: «دوست دارند چنین کارى را انجام دهند» و این نهایت تأکید در این زمینه است.
به عبارت دیگر، مبادا تصور شود: این همه اصرار و تأکید به خاطر این بوده که همسر پیامبر(صلى الله علیه وآله) یا شخص دیگرى ـ در پایه او ـ متهم شده است، که در مورد هر کس و هر فرد با ایمان، چنین برنامه اى پیش آید تمام آن تأکیدات و اصرارها در مورد او صادق است;، چرا که جنبه شخصى و خصوصى ندارد، هر چند ممکن است بر حسب موارد، جنبه هاى دیگرى بر آن افزوده شود.
ضمناً باید توجه داشت: «اشاعه فحشاء» منحصر به این نیست که انسان تهمت و دروغ بى اساسى را در مورد زن و مرد با ایمانى نشر دهد، و آنها را به عمل منافى عفت متهم سازد، این یکى از مصادیق آن است، اما منحصر به آن نیست، بکله این تعبیر مفهوم وسیعى دارد که هر گونه نشر فساد، اشاعه زشتى ها، قبائح و کمک به توسعه آن را شامل مى شود.
البته کلمه «فاحشه» یا «فحشاء» در قرآن مجید غالباً در موارد انحرافات جنسى و آلودگى هاى ناموسى به کار رفته، ولى «فحش»، «فحشاء» و «فاحشه»، از نظر مفهوم لغوى، چنان که «راغب» در «مفردات» گوید: به معنى هر گونه رفتار و گفتارى است که زشتى آن بزرگ باشد.
در قرآن مجید نیز گاهى در همین معنى وسیع استعمال شده مانند: وَ الَّذِینَ یَجْتَنِبُونَ کَبائِرَ الإِثْمِ وَ الْفَواحِشَ: «کسانى که از گناهان بزرگ و از اعمال زشت و  قبیح اجتناب مى کنند...».(2)
و به این ترتیب، وسعت مفهوم آیه کاملاً روشن مى شود.
اما این که مى گوید: آنها عذاب دردناکى در دنیا دارند ممکن است اشاره به حدود و تعزیرات شرعیه، و عکس العملهاى اجتماعى، و آثار شوم فردى آنها باشد که در همین دنیا دامنگیر مرتکبین این اعمال مى شود، علاوه بر این محرومیت آنها از حق شهادت، و محکوم بودنشان به فسق و رسوائى نیز از آثار دنیوى آن است.
و اما عذاب دردناک آخرت دورى از رحمت خدا و خشم و غضب الهى و آتش دوزخ مى باشد.
و در پایان آیه مى فرماید: «و خدا مى داند و شما نمى دانید» (وَ اللّهُ یَعْلَمُ وَ أَنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ).
او از عواقب شوم و آثار مرگبار اشاعه فحشاء در دنیا و آخرت به خوبى آگاه است، ولى شما از ابعاد مختلف این مسأله آگاه نیستید.
او مى داند چه کسانى در قلبشان حب این گناه است و کسانى را که زیر نامهاى فریبنده به این عمل شوم مى پردازند مى شناسد اما شما نمى دانید و نمى شناسید.
و او مى داند چگونه براى جلوگیرى از این عمل زشت و قبیح احکامش را نازل کند.

در آخرین آیه مورد بحث، ـ که در عین حال آخرین آیات «افک» و مبارزه با «اشاعه فحشاء» و «قذف» مؤمنان پاکدامن است ـ بار دیگر این حقیقت را تکرار  و تأکید مى کند که: «اگر فضل و رحمت الهى شامل حال شما نمى شد، و اگر خداوند نسبت به شما رحیم و مهربان نبود آنچنان مجازات عظیم و دردناکى در این دنیا براى شما قائل مى شد که روزگارتان سیاه و زندگیتان تباه گردد» (وَ لَوْ لا فَضْلُ اللّهِ عَلَیْکُمْ وَ رَحْمَتُهُ وَ أَنَّ اللّهَ رَءوُفٌ رَحِیمٌ). (3)

1 ـ این جمله مى تواند کلمه اى در تقدیر داشته باشد و آن، کلمه «لا» است (یَعِظُکُمُ اللّهُ أَنْ لا تَعُودُوا لِمِثْلِهِ أَبَداً) و اگر نخواهیم در تقدیر بگیریم، جمله «یَعِظُکُم» باید به معنى «یَنْهاکُم» باشد یعنى خداوند شما را از بازگشت به این گونه کار باز مى دارد.
2 ـ شورى، آیه 37.
3 ـ این جمله، همان گونه که نظیر آن را در چند آیه قبل داشتیم، محذوفى دارد و تقدیرش همان است که در آیه 14 گذشت: «لَوْ لا فَضْلُ اللّهِ عَلَیْکُمْ... لَمَسَّکُم فِیْما افضتم فِیْهِ عَذابٌ عَظِیْم».
و لازم است توجه شود که در آیه 10 نیز محذوفى وجود دارد و در آیه 21 نیز همین بیان با جواب «ما زکى منکم من احد» آمده، گر چه پایان آیه دهم «تواب حکیم» و در اینجا «روف رحیم» است، تفاوت این دو نیز مورد توجه باشد.