در بسیارى از آیات قرآن ـ همچون آیات فوق ـ «اکثریت» مورد مذمت و نکوهش قرار گرفته اند، در حالى که: مى دانیم در دنیاى امروز، معیار قضاوت و سنجش خوب و بد اکثریت جامعه ها محسوب مى شود، و این امر بسیار سؤال انگیز است.
در اینجا از آیاتى که بعد از ذکر کلمه «أکثر»، ضمیر «هم» را ذکر مى کند و غالباً به کافران، مشرکان و امثال آنها اشاره مى کند، سخن نمى گوئیم که از موضوع بحث ما خارج است، بلکه سخن از آیاتى مى گوئیم که عنوان «أکثر الناس» (اکثر مردم) دارد مانند:
وَ لکِنَّ أَکْثَرَ النّاسِ لا یَشْکُرُونَ: «ولى اکثر مردم شکرگزار نیستند».(1)
وَ لکِنَّ أَکْثَرَ النّاسِ لا یَعْلَمُونَ: «ولى اکثر مردم نمى دانند».(2)
وَ لکِنَّ أَکْثَرَ النّاسِ لا یُؤْمِنُونَ: «ولى اکثر مردم ایمان نمى آورند».(3)
وَ ما أَکْثَرُ النّاسِ وَ لَوْ حَرَصْتَ بِمُؤْمِنِینَ: «اکثر مردم هر چند کوشش و تلاش کنى ایمان نمى آورند».(4)
فَأَبى أَکْثَرُ النّاسِ إِلاّ کُفُوراً: «اکثر مردم جز کفران و انکار حق کارى ندارند».(5)
وَ إِنْ تُطِعْ أَکْثَرَ مَنْ فِی الْأَرْضِ یُضِلُّوکَ عَنْ سَبِیلِ اللّهِ: «اگر از اکثر مردم  روى زمین اطاعت کنى تو را از راه خدا منحرف و گمراه مى سازند».(6)
از سوى دیگر، در بعضى از آیات قرآن راه و رسم اکثریت مؤمنان به عنوان یک معیار صحیح مورد توجه قرار گرفته است، در آیه 115 سوره «نساء» مى خوانیم: وَ مَنْ یُشاقِقِ الرَّسُولَ مِنْ بَعْدِ ما تَبَیَّنَ لَهُ الْهُدى وَ یَتَّبِعْ غَیْرَ سَبِیلِ الْمُؤْمِنِینَ نُوَلِّهِ ما تَوَلّى وَ نُصْلِهِ جَهَنَّمَ وَ ساءَتْ مَصِیراً:
«هر کس از در مخالفت با پیامبر در آید، و از طریقى جز طریق مؤمنان پیروى کند او را به همان راه که مى رود مى بریم و به دوزخ مى فرستیم، و بد جایگاهى دارد».
در روایات اسلامى در بحث روایات متعارض، مى بینیم: یکى از معیارهاى ترجیح، همان شهرت در میان اصحاب، یاران و پیروان ائمه هدى است، چنان که امام صادق(علیه السلام) فرمود: یُنْظَرُ إِلَى مَا کَانَ مِنْ رِوَایَاتِهِمَا عَنَّا فِی ذَلِکَ الَّذِی حَکَمَا بِهِ الْمُجْمَعُ عَلَیْهِ عِنْدَ أَصْحَابِکَ فَیُؤْخَذُ بِهِ مِنْ حُکْمِنَا وَ یُتْرَکُ الشَّاذُّ الَّذِی لَیْسَ بِمَشْهُور عِنْدَ أَصْحَابِکَ فَإِنَّ الْمُجْمَعَ عَلَیْهِ لا رَیْبَ فِیهِ:
«(هنگامى که دو نفر قاضى اختلاف نظر پیدا کنند و سر چشمه آن، اختلاف روایات باشد) باید نگاه کرد کدام یک از آن دو روایت مشهور و مورد قبول اصحاب تو است؟ باید آن را گرفت و روایتى که شاذ و نادرست است و نزد اصحاب تو مشهور نیست رها کرد; چرا که روایت مشهور شکى در آن نیست».(7)
و در «نهج البلاغه» مى خوانیم: وَ الْزَمُوا السَّوَادَ الأَعْظَمَ فَإِنَّ یَدَ اللَّهِ مَعَ الْجَمَاعَةِ وَ إِیَّاکُمْ وَ الْفُرْقَةَ فَإِنَّ الشَّاذَّ مِنَ النَّاسِ لِلشَّیْطَانِ کَمَا أَنَّ الشَّاذَّ مِنَ الْغَنَمِ لِلذِّئْبِ:
«همیشه همراه جمعیت هاى بزرگ باشید که دست خدا با جماعت است، و از پراکندگى بپرهیزید که انسان تک و تنها بهره شیطان است، چونان که گوسفند تنها طعمه گرگ»!.(8)
و نیز در «نهج البلاغه» مى خوانیم: وَ الْزَمُوا مَا عُقِدَ عَلَیْهِ حَبْلُ الْجَمَاعَةِ: «آنچه را که پیوند جمعیت با آن گره خورده است رها مکنید».(9)
و به این ترتیب، ممکن است براى بعضى میان این دو گروه از آیات و روایات تضادى تصور شود.
از سوى سوم، ممکن است این فکر پیدا شود که: اسلام نمى تواند با حکومت دموکراسى کنار بیاید; چرا که پایه دموکراسى بر آراء اکثریت مردم است که قرآن شدیداً آن را مورد نکوهش قرار داده است.
اما با کمى دقت، در همان آیات و روایاتى که در بالا آوردیم و مقایسه آنها با یکدیگر منظور و مفهوم واقعى آنها روشن مى گردد:
جان کلام اینجا است که: اگر اکثریت، مؤمن و آگاه و در مسیر حق باشند نظرات آنها محترم و غالباً مطابق واقع است و باید از آن پیروى کرد.
ولى اگر اکثریت، ناآگاه و جاهل و بى خبر، یا آگاه اما تسلیم هوا و هوس باشند، نظرات آنها غالباً جنبه انحرافى دارد و پیروى از آن، چنان که قرآن مى گوید، انسان را به ضلالت و گمراهى مى کشد.
روى این حساب، براى به دست آمدن یک «دموکراسى سالم» باید نخست کوشش کرد: توده هاى جامعه، آگاه و مؤمن گردند، آن گاه نظرات اکثریت را معیار براى پیشبرد اهداف اجتماعى قرار داد، و گرنه دموکراسى بر اساس نظرات اکثریت گمراه، جامعه را به جهنم مى فرستد.
 ذکر این نکته نیز ضرورى است که به اعتقاد ما، حتى اکثریت آگاه، رشید و با ایمان در صورتى نظراتشان محترم است که بر خلاف فرمان الهى و کتاب و سنت نبوده باشد.
گفتنى است: بخشى از الزامات جوامع امروز، در زمینه پناه بردن به آراء اکثریت، از اینجا ناشى مى شود که: آنها معیار دیگرى در دست ندارند که روى آن تکیه کنند، آنها براى کتب آسمانى و برنامه هاى انبیاء، حسابى باز نکرده اند، تنها چیزى که براى آنها باقى مانده، توده هاى مردم است، و از آنجا که قدرت آگاهى بخشى به این توده ها را ندارند، به علاوه بسیار مى شود ناآگاهى توده ها براى آنها مقرون به صرفه است و به آسانى و از طریق تبلیغات مى توانند آنها را به دنبال خود بکشند، لذا اکثریت کمى را معیار قرار داده، تا سر و صداها خاموش گردد.
و اگر درست در حال جوامع امروز، قوانین و نظامات حاکم بر آنها بیندیشیم خواهیم دید: بسیارى از بدبختى هائى که دامنگیرشان شده به خاطر رسمیت دادن به نظرات اکثریت ناآگاه است.
چه قوانین زشت و کثیفى که ـ حتى ذکر آنها شرم آور است ـ با نظر اکثریت تصویب نشده؟!
و چه آتش هائى که با نظریه اکثریت ناآگاه بر افروخته نگشته؟.
و چه مظالم و بیدادگرى هائى که اکثریت غیرمؤمن بر آن صحه نگذارده است؟!

1 ـ بقره، آیه 243.
2 ـ اعراف، آیه 187.
3 ـ هود، آیه 17.
4 ـ یوسف، آیه 103.
5 ـ اسراء، آیه 89.
6 ـ انعام، آیه 116.
7 ـ «وسائل الشیعه»، جلد 18، صفحه 76، کتاب القضاء، باب 9 از ابواب صفات القاضى (جلد 27، صفحه 106، چاپ آل البیت).
8 ـ «نهج البلاغه»، خطبه 127.
9 ـ «نهج البلاغه»، خطبه 151.