این سوره، در «مکّه» نازل شده و داراى 118 آیه است
 

محتواى سوره مؤمنون

این سوره چنان که از نامش پیدا است، بخش مهمى از آن سخن از اوصاف برگزیده مؤمنان است.
سپس بحث هائى در زمینه اعتقاد و عمل بیان مى کند که تکمیل کننده آن صفات مى باشد.

روى هم رفته، مجموع مطالب این سوره را مى توان به چند بخش تقسیم کرد:

بخش اول ـ که از آیه «قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُون» آغاز مى شود تا چندین آیه بعد، بیانگر صفاتى است که مایه فلاح و رستگارى مؤمنان است و خواهیم دید، این اوصاف آن قدر حساب شده و جامع است که جنبه هاى مختلف زندگى فردى و اجتماعى را تحت پوشش خود قرار مى دهد.
و از آنجا که خمیر مایه همه آنها ایمان و توحید است
در بخش دوم، به نشانه هاى مختلف خداشناسى، و آیات افاقى و انفسى پروردگار در پهنه عالم هستى، اشاره کرده، و نمونه هائى از نظام شگرف عالم آفرینش را در آسمان و زمین و آفرینش انسان و حیوانات و گیاهان بر مى شمارد.

و براى تکمیل جنبه هاى عملى

در بخش سوم، به شرح سر گذشت عبرت انگیز جمعى از پیامبران بزرگ همچون نوح، هود، موسى، عیسى(علیهم السلام) پرداخته فرازهائى از زندگى آنها را بیان مى کند.
در بخش چهارم، روى سخن را به مستکبران کرده، و با دلائل منطقى و گاه با تعبیرات تند و کوبنده، به آنها هشدار مى دهد، تا دل هاى آماده به خود آید و راه بازگشت به سوى خدا را پیدا کند.
در بخش پنجم، بحث هاى فشرده اى درباره معاد بیان کرده است.
و در بخش ششم، از حاکمیت خداوند بر عالم هستى و نفوذ فرمانش در همه جهان سخن مى گوید.
سرانجام در بخش هفتم، باز هم سخن از قیامت، حساب، جزا و پاداش نیکوکاران و کیفر بدکاران به میان مى آورد، و با بیان هدف آفرینش انسان، سوره را پایان مى دهد.
و به این ترتیب، محتواى این سوره، مجموعه اى است از درس هاى اعتقادى، عملى، مسائل بیدار کننده و بیان خط سیر مؤمنان از آغاز تا پایان.

این سوره، همان گونه که در آغاز هم گفته ایم در «مکّه» نازل شده، ولى برخى از مفسران نوشته اند: بعضى از آیات این سوره در «مدینه» نازل شده است، وجود آیه زکات در آن براى بعضى این فکر را به وجود آورده که: تمام این سوره نمى تواند در «مکّه» نازل شده باشد; چرا که زکات نخستین بار در «مدینه» تشریع شد و به دنبال نزول آیه «خُذْ مِنْ أَمْوالِهِمْ صَدَقَةً...»(1) پیامبر(صلى الله علیه وآله)فرمان داد ماموران جمع زکات به اطراف بروند، و از مردم زکات بگیرند.
ولى باید توجه داشت: «زکات» مفهوم وسیعى دارد که واجب و مستحب را شامل مى شود، و معنى آن منحصر به زکات واجب نیست، لذا، در روایات مى خوانیم نماز و زکات همیشه با هم بوده است.(2)
اما از این گذشته به عقیده بعضى از دانشمندان زکات در «مکّه» نیز واجب بوده، ولى به صورت اجمالى و سر بسته، یعنى هر کس موظف بوده مقدارى از اموال خود را به نیازمندان بدهد.
اما در «مدینه» که حکومت اسلامى تشکیل شد، زکات تحت برنامه دقیقى قرار گرفت و براى آن نصاب بندى شد و پیامبر(صلى الله علیه وآله) مأموران جمع زکات را به هر سو فرستاد تا از مردم زکات بگیرند.

1 ـ توبه، آیه 103.
2 ـ در روایتى از امام باقر و امام صادق(علیهما السلام) مى خوانیم: «فَرَضَ اللّهُ الزَّکاةَ مَعَ الصَّلوةِ».

فضیلت سوره مؤمنون

در روایات اسلامى که از پیامبر(صلى الله علیه وآله) و ائمه اهلبیت(علیهم السلام) به ما رسیده فضیلت بسیارى براى این سوره بیان شده است.
در حدیثى از پیامبر(صلى الله علیه وآله) مى خوانیم: مَنْ قَرَأَ سُورَةَ الْمُؤْمِنِیْنَ بَشَّرَتْهُ الْمَلائِکَةُ یَوْمَ الْقِیامَةِ بِالرَّوحِ وَ الرَّیْحانِ وَ ما تَقِرُّ بِهِ عَیْنُهُ عِنْدَ نُزُولِ مَلَکِ الْمَوْتِ:
«هر کس سوره مؤمنون را تلاوت کند، فرشتگان در روز قیامت او را به روح و ریحان بشارت مى دهند و هنگامى که فرشته مرگ براى قبض روح او مى آید چنان بشارتى به او مى دهد که چشمش روشن مى شود».(1)
و از امام صادق(علیه السلام) مى خوانیم: مَنْ قَرَأَ سُورَةَ الْمُؤْمِنِینَ خَتَمَ اللَّهُ لَهُ بِالسَّعَادَةِ إِذَا کَانَ یُدْمِنُ قِرَاءَتَهَا فِی کُلِّ جُمُعَة، وَ کَانَ مَنْزِلُهُ فِی الْفِرْدَوْسِ الأَعْلَى مَعَ النَّبِیِّینَ وَ الْمُرْسَلِینَ:
«هر کس سوره مؤمنون را بخواند و در هر جمعه آن را ادامه دهد، خداوند پایان زندگى او را با سعادت قرار مى دهد و جایگاه او فردوس اعلى (بهشت برین) است، همراه پیامبران و رسولان».(2)
تکرار این معنى را ضرورى مى دانیم که: ذکر فضائل تلاوت سوره ها هرگز به معنى خواندن خالى از اندیشه، تصمیم و عمل نیست که این کتاب آسمانى کتاب تربیت، انسان سازى و برنامه هاى عملى است، و به راستى اگر کسى برنامه هاى عقیدتى و عملى خود را با محتواى این سوره و حتى چند آیه آغاز آن که بیان صفات مؤمنان است تطبیق دهد، آن همه افتخارات باید نصیب او شود.
و لذا در بعضى از روایات از پیامبر(صلى الله علیه وآله) نقل شده: هنگام نزول آغاز این سوره فرمود: لَقَدْ أُنْزِلَ اِلَىَّ عَشْرُ آیات مَنْ أَقامَهُنَّ دَخَلَ الْجَنَّةَ: «ده آیه بر من نازل شده که هر کس آنها را بر پا دارد، وارد بهشت خواهد شد»!.(3)
تعبیر به «أقام» (بر پا دارد) به جاى «قرأ» (بخواند) گویاى همان حقیقتى است که در بالا اشاره کردیم که: هدف اصلى پیاده کردن محتواى این آیات در متن زندگى است، نه مجرد خواندن.

1 و 2 ـ «مجمع البیان»، جلد 7، صفحه 98.
3 ـ «روح المعانى»، جلد 18، صفحه 2.