از آنجا که در آیات گذشته سخن از گروه ضعیف الایمان بود، در آیات مورد بحث، نیز چهره دیگرى از آنها را ترسیم کرده، مى گوید: «کسى که گمان مى کند خدا پیامبرش را در دنیا و آخرت یارى نخواهد کرد، و در خشم و غیظ فرو رفته، هر کارى از دستش ساخته است انجام دهد، ریسمانى به سقف خانه خود بیاویزد و خود را از آن آویزان کند، و نفس خود را قطع نماید و تا سر حدّ مرگ پیش رود ببیند آیا این کار، خشم او را فرو مى نشاند» (مَنْ کانَ یَظُنُّ أَنْ لَنْ یَنْصُرَهُ اللّهُ فِی الدُّنْیا وَ الآخِرَةِ فَلْیَمْدُدْ بِسَبَب إِلَى السَّماءِ ثُمَّ لْیَقْطَعْ فَلْیَنْظُرْ هَلْ یُذْهِبَنَّ کَیْدُهُ ما یَغِیظُ).
این تفسیر را گروه کثیرى از مفسران برگزیده، یا به عنوان یک احتمال قابل ملاحظه ذکر کرده اند.(1) طبق این تفسیر، ضمیر «لَنْ یَنْصُرَهُ اللّهُ» به پیامبر(صلى الله علیه وآله) باز مى گردد، و «سماء» به معنى سقف خانه است (چون «سماء» به هر چیزى که در جهت فوق قرار داشته باشد اطلاق مى گردد) و جمله «لیَقْطَع» به معنى خفقان و قطع نفس و پیش رفتن تا سر حدّ مرگ است.
احتمالات مختلف دیگرى نیز در تفسیر این آیه داده شده است که، ذکر همه آنها لزومى ندارد، ولى از میان آنها دو تفسیر قابل ملاحظه است:
1 ـ منظور از «سماء» همان «آسمان» است، یعنى: «این گونه اشخاصى که تصور مى کنند خدا پیامبرش را یارى نخواهد کرد، به آسمان بروند، طنابى به آن آویزان کنند، و خود را در میان زمین و آسمان به دار کشند، تا نفسشان بریده شود (یا طنابى را که به آن آویزان شده اند، قطع کنند تا از همانجا سقوط نمایند) ببینند آیا این کار، خشمشان را فرو مى نشاند»؟!
2 ـ ضمیر مذکور، به خود این اشخاص باز گردد (نه پیامبر(صلى الله علیه وآله) یعنى:) «کسانى که فکر مى کنند خدا آنها را یارى نمى کند، و روزیشان بر اثر ایمان آوردن قطع مى گردد، هر کارى از دستشان ساخته است انجام دهند، به آسمان بروند، خود را با ریسمانى آویزان نمایند، سپس این ریسمان را قطع کرده تا سقوط کنند، آیا این کارها خشمشان را فرو مى نشاند»؟.
مطلب قابل توجه این که: تمام این تفسیرها به یک نکته روانى در ارتباط با افراد کم حوصله، عصبانى و ضعیف الایمان اشاره مى کند که: آنها وقتى کارشان ظاهراً به بن بست مى رسد، فوراً دستپاچه مى شوند و تصمیم هاى جنون آمیز مى گیرند:
گاه مشت بر در و دیوار مى کوبند.
گاه مى خواهند زمین را بشکافند و زیر آن پنهان شوند.
و سر انجام براى خاموش کردن آتش خشم خویش تصمیم به انتحار و خودکشى مى گیرند، در حالى که هیچ یک از این اعمال جنون آمیز، مشکل آنها را حل نمى کند، اگر کمى خونسرد باشند، صبر و حوصله به خرج دهند، و با نیروى ایمان به خدا و اعتماد به نفس و شکیبائى و استقامت، به جنگ مشکلات بر خیزند حل آن قطعاً ممکن است.

* * *

آیه بعد، اشاره به یک جمع بندى در آیات گذشته کرده، مى گوید: «این گونه ما قرآن را به صورت آیات بینات و نشانه هاى روشن نازل کردیم» (وَ کَذلِکَ أَنْزَلْناهُ آیات بَیِّنات).
دلائلى براى معاد و رستاخیز، همچون بررسى دوران جنینى انسان، رشد گیاهان، و زنده شدن زمین هاى مرده، که همگان را با مسأله معاد آشنا مى سازد و دلائلى همچون بى خاصیت بودن بت ها، و سرانجام، کار کسانى که دین را وسیله جلب منافع مادى قرار مى دهند.
ولى با این همه، داشتن دلائل روشن به تنهائى کافى نیست، بلکه آمادگى پذیرش حق نیز لازم است، به همین دلیل، در پایان آیه مى گوید: «و خداوند هر کس را بخواهد هدایت مى کند» (وَ أَنَّ اللّهَ یَهْدِی مَنْ یُرِیدُ).
بارها گفته ایم: خواست خدا بى حساب نیست، او حکیم است و همه کارهایش داراى حساب، هر کس که در راه او به مجاهده بر خیزد، و از اعماق جان خواستار هدایت باشد، خدا به وسیله آیات بیناتش او را راهنمائى مى کند.(2)

* * *

آخرین آیه مورد بحث، به شش گروه از پیروان مذاهب مختلف که یک گروه مسلم و مؤمن اند، و پنج گروه غیر مسلمان اشاره کرده، مى فرماید: «کسانى که ایمان آورده اند، و یهود ، و صابئان، و نصارا، و مجوس، و مشرکان، خداوند در میان آنها روز قیامت داورى مى کند، و حق را از باطل جدا مى سازد» (إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَ الَّذِینَ هادُوا وَ الصّابِئِینَ وَ النَّصارى وَ الْمَجُوسَ وَ الَّذِینَ أَشْرَکُوا إِنَّ اللّهَ یَفْصِلُ بَیْنَهُمْ یَوْمَ الْقِیامَةِ).
مگر نه این است که: یکى از نام هاى قیامت یوم الفصل، روز جدائى حق از باطل، و یوم البروز روز آشکار شدن مکتوم ها، و روز پایان گرفتن اختلافات است.
آرى، خدا در آن روز، به همه این اختلافات پایان مى دهد; چرا که «او از همه چیز آگاه و با خبر است» (إِنَّ اللّهَ عَلى کُلِّ شَیْء شَهِیدٌ).

* * *

1 ـ به تفسیرهاى «مجمع البیان»، «تبیان»، «المیزان»، «فخر رازى»، «ابوالفتوح رازى»، تفسیر «صافى»، و «قرطبى»، ذیل آیه مورد بحث مراجعه شود.
2 ـ در ترکیب جمله «أَنَّ اللّهَ یَهْدِی مَنْ یُرِیدُ» معروف این است که: مبتداى محذوفى دارد و در تقدیر چنین است: «الأَمْرُ أَنَّ اللّهَ یَهْدِی مَنْ یُرِیدُ». این احتمال نیز وجود دارد که «أَنَّ» (به فتح) به معنى «اِنَّ» (به کسر) بوده باشد، و محذوفى در کار نیست.