3- آیا دوزخیان با عذاب سازش پیدا نمى کنند؟!
گاه گفته شده: که دوزخیان بعد از ورود در آتش دوزخ به اندازه مدتى که در شرک در دنیا گذراندند معذّب مى شوند، اما بعد از پایان این مدّت عذاب هاى دوزخ براى آنها به صورت نعمت در مى آید! چرا که با طبیعت آنان هماهنگ مى شود، به گونه اى که اگر آنها را وارد بهشت کنند ناراحت مى شوند! چرا که با طبیعت آنان سازگار نیست!.
آنان از آتش دوزخ و نیش مارها و عقربها چنان لذتى مى برند که بهشتیان از سایه درختان بهشتیان و حور و قصور و طوبى و کوثر متلذّذ مى شوند، در این دنیا نیز مى بینیم اگر بلبل از بوى گل مست مى شود بعضى از حشرات کثیف از بوى گند زباله ها سرمست مى گردند»!(1)
این پندار که نقطه مقابل پندار سابق و کاملا متضاد با آن نیز با هیچ یک از آیات خلود و جاودانگى عذاب سازگار نیست، مخصوصاً در بعضى از آنها تصریح شده است که هر زمان پوست هاى تن آنها از میان برود خداوند آن را به پوست نوینى تبدیل مى کند تا عذاب الهى را بچشند! و اصولا تهدید به خلود در آتش، تهدید به عذاب دائم است، و اگر مبدل به نعمت جاودانى گردد تهدیدآمیز نیست.
این گونه تفسیرها درباره خلود دلیل بر این است که گویندگانش بررسى دقیق و حتى بررسى اجمالى روى آیات قرآن نداشته اند، و اگر آیات گذشته را بار دیگر بخوانیم تضاد آنها را با اینگونه سخنان زشت و زننده و بى مأخذ روشن مى شود.
به علاوه باید توجه داشت که عادت کردن انسان به ناراحتى ها حدود مرزى دارد، پاره اى از ناراحتى ها ناراحتى هاى جزیى است که انسان با گذشت زمان به آن خو مى گیرد، ولى مثلا هرگاه آب بدن انسان کم شود از تشنگى رنج مى برد و محال است کسى چنان عادت کند که بدن او نیاز به آب نداشته باشد و هرگز تشنه نشود.
* * *

(1). این سخن که با کمى تلخیص در بالا آوردیم در اسفار از «محی الدین عربى» در «فتوحات» نقل شده است (اسفار، جلد 9، صفحه 349).