اشاره:
مسلّم است که «جهنّم» کانون قهر و غضب الهى است، و مطابق ظاهر یا صریح آیات قرآن مشتمل بر عذاب هاى جسمانى و روحانى مى باشد، و آنها که اصرار دارند آن را تنها به مجازات هاى روحى و معنوى تفسیر کنند، باید بخش عظیمى از آیات قرآن را نادیده گرفته و انکار نمایند یا بدون دلیل بر معنایى مجازى عمل کنند.
اما در اینکه ماهیت «دوزخ» چیست؟ و عذاب ها و کیفرهاى آن چگونه است؟ بهترین راه آن است که از نام ها و اوصافى که در آیات مختلف قرآن براى آن ذکر شده کمک بگیریم تا بتوان پرده از روى اسرار این کانون قهر و غضب برداشت، هرچند همان گونه که بارها گفته ایم شناخت و معرفت ما درباره مسائل مربوط به جهان دیگر هر قدر زیاد هم باشد محدود است، تنها شبحى از دور براى ما نمایان است، اما جزئیات و خصوصیات آن روشن نیست چرا که عالم آخرت به طور کلّى جهانى است بالاتر از این عالم، درست مانند عالم جنین نسبت به زندگى بیرون شکم مادر.
بنابراین احاطه کامل بر اسرار آن براى مردم دنیا غیر ممکن است، ولى این امر هرگز مانع معرفت و شناخت اجمالى نخواهد بود.
به هر حال براى پى بردن به ماهیت دوزخ به سراغ نام ها و اوصاف و اشارات قرآن در این زمینه مى روى و به آیات زیر که نمونه هایى از اسماء و اوصاف دوزخ را بیان مى کند، گوش دل مى سپاریم:
1- (وَ اِنَّ جَهَنَّمَ لَمَوْعِدُهُمْ اَجْمِعینَ لَها سَبْعَةُ اَبْواب) (حجر 43 - 44).
2- (سَاُصْلِیهِ سَقَرَ - وَ ما اَدْراکَ ما سَقَرُ - لاتُبْقی وَ لا تَذَرُ - لَوَّاحَةٌ لِلبَشَرِ)(مدثر 26 - 29).
3- (فَاتَّقُوا النَّارَ التَّی وَ قُودُها النَّاسُ وَ الحِجارَةُ اُعِدَّتْ لِلْکافِرِیْنَ) (بقره - 24).
4- (فَریقٌ فِی الجَنَّةِ وَ فَریْقٌ فِی السَّعیرِ) (شورى - 7).
5- (فَاَمَّا مَنْ طَغى - وَ اَثَرَ الحَیاةَ الدُّنْیا - فَاِنَّ الجَحِیمَ هِیَ المأوى)(نازعات 37 - 39).
6- (کَلاَّ لَیُنْبَذَنَّ فِی الحُطَمَةِ - وَ ما اَدْراکَ ما الحُطَمَةُ - نارُ الله المُوقَدَةُ الَّتی تَطَّلِعُ عَلَى الافْئِدَةِ) (همزه 4 - 7).
7- (وَ اَمَّا مَنْ خَفَّتْ مَوازِینُهُ فَاُمُّهُ هاوِیَةٌ - وَ ما اَدْراکَ ماهِیَه - نارٌ حامِیَةٌ)(قارعه 8 - 11).
8- (کَلاَّ اِنَّها لَظْی - نَزّاعَةً لِلشَّوى - تَدْعُوا مَنْ اَدْبَرَ و تَوَلَّى)(معارج 15 - 17).

ترجمه:
1- و جهنم میعادگاه همه آنهاست. هفت در دارد.
2- (امّا) به زودى او را وارد دوزخ مى کنیم و تو نمى دانى دوزخ چیست؟ (آتشى است که) نه چیزى را باقى مى گذارد، و نه چیزى را رها مى سازد! پوست تن را به کلى دگرگون مى کند!.
3- از آتشى بترسید که هیزم آن بدن هاى مردم (گنهکار) و سنگ هاست! و براى کافران آماده شده است.
4- گروهى در بهشتند و گروهى در سعیر (آتش).
5- امّا آن کسى که طغیان کرده، و زندگى دنیا را مقدم داشته مسلماً «جحیم» جایگاه اوست.
6- چنین نیست که او مى پندارد به زودى در «حطمه» پرتاب مى شود و تو چه مى دانى «حطمه» چیست؟ آتش برافروخته الهى است، آتشى که از دل ها سربر مى زند!.
7- و اما کسى که ترازوهایش سبک است پناهگاهش «هاویه» و تو چه مى دانى «هاویه» چیست؟ آتشى سوزان.
8- امّا هرگز چنین نیست (که آنها مى پندارند) شعله هاى سوزان آتشى است که دست و پا و پوست سر را مى کند و مى برد، و کسانى را که به فرمان خدا پشت کردند صدا مى زند!.
* *