24- تعدّى از حدود الهى
این عنوان نیز یکى از عناوین کلیّه اى است که در قرآن مجید وعده دوزخ درباره آن داده شده است، مى فرماید: (وَ مَنْ یَعْصِ الله وَ رَسُولَهُ وَ یَتَعَدَّ حُدُودَهُ یُدْخِلْهُ ناراً خالِداً فِیها وَ لَهُ عَذابٌ مُهِینٌ): «و آنکس که نافرمانى خدا و پیامبر را کند، و از حدود الهى تجاوز نماید او را در آتشى وارد مى کند که جاودانه در آن خواهد ماند و براى او مجازات خوار کننده اى است (نساء - 14).
منظور از حدود الهى قوانین و احکام و مقررات اوست، گرچه ارباب لغت براى واژه «حدّ» سه معناى متفاوت نقل کرده اند: منع، انتهاى هر چیزى، و شدّت(1)مى گردد چرا که انتهاى چیزى مانع از آمیختن آن به اشیاء دیگر است، همان گونه که حدود خانه و زمین و کشورها، مانع از اشتباه با اراضى و کشورهاى دیگر مى شود، و از آنجا که در مفهوم «منع» نوعى شدّت نفهته شده گاه به معناى شدّت نیز آمده است:
احکام الهى از این رو «حدود الهى» شمرده است که براى انسان «مناطق ممنوعه اى» ایجاد مى کند که وارد آن نگردد، و مجازات هاى مخصوص شرعى را از این جهت حدّ گفته اند که در بسیارى از اوقات مانع از تکرار آن مى گردد.
به هر حال تعبیر به «تلک حدود الله» در چندین مورد از آیات قرآن مجید آمده است که همه آنها بعد از بیان یک رشته از احکام الهى است.
در آیه مورد بحث بعد از بیان احکام ارث، و در آیات 229 و 230 بقره و آیه 1 سوره طلاق بعد از بیان قسمتى از احکام طلاق، آمده و در آیه 187 بقره بعد از بیان ممنوع بودن آمیزش جنسى در اعتکاف، و بعضى احکام روزه، و در آیه 4 مجادله بعد از بیان کفّاره ظهار، و از مجموع اینها استفاده مى شود که حدود الهى مفهوم گسترده اى دارد که همه این گونه احکام را شامل مى شود.
از طرفى مى دانیم که ارتکاب هر گناهى سبب خلود و جاودانگى در دوزخ نخواهد بود، بنابراین ممکن است منظور از آیه فوق کسانى باشند که حدود الهى را به خاطر طغیان و سرکشى و دشمنى و انکار آیات خدا درهم مى شکنند، و یا کسانى است که تمام این حدود را نادیده مى گیرند و چنان غرق گناهند که سرانجام بى ایمان از دنیا مى روند، و گرنه مى دانیم گروهى از معصیت کاران مشمول عفو الهى، و گروهى مشمول شفاعت مى شوند، و گروه دیگرى که گناهان صغیره دارند بخشوده خواهند شد، و همچنین توبه کاران.(2)
گروهى از وعیدیّه که معتقدند که مرتکبان کبیره، خلود در آتش دوزخ دارند به آیه فوق و امثال آن استدلال کرده اند ولى جواب آن از آنچه در بالا گفتیم روشن شد و شرح به خواست خدا در جاى خود خواهد آمد.
* * *

(1). مقائیس اللّغه و مفردات راغب و التحقیق فی کلمات القرآن الکریم (ماده حدّ).
(2). مرحوم علاّمه مجلسى بحث مشروحى در بحارالأنوار در این زمینه که اهل ایمان خلود در دوزخ نخواهند داشت، آورده است، علاقه مندان مى توانند به جلد هشتم بحار، صفحه 351 به عبد (باب 27 باب من یخلد فی النار و من یخرج منها) مراجعه نمایید.