12- زر اندوزى
گرچه زر اندوزى یکى از مظاهر دنیاپرستى است ولى روى این موضوع بالخصوص در قرآن مجید، به عنوان یکى از اسباب گرفتارى در آتش دوزخ تکیه شده، آنجا که مى فرماید: (وَالذَّینَ یَکْنِزُونَ الذَّهَبَ وَ الفِضَّةَ وَ لا یُنْفِقُونَها فی سَبیلِ الله فَبْشرهُم بِعذاب الیم - یَومَ یُحْمى عَلَیْها فی نارِ جَهَنَمَ فَتُکْوى بِها جباهُهُم وَ ظُهورُهُم هذا ما کَنَزْتُمْ لانْفُسِکُم فَذُوقوا ما کُنْتُم تَکْنِزُونَ): «آنها که طلا و نقره را گنجینه مى سازند و در راه خدا انفاق نمى کنند، آنها را به مجازات دردناک بشارت ده - در آن روز که آن (سکّه هاى طلا و نقره) را در آتش دوزخ مى گذراند و به وسیله آن صورت ها و پهلوها و پشت هایشان را داغ مى کنند (و به آنها مى گویند) این همان چیزى است که براى خود گنجینه ساختید، پس بچشید (عذاب) آنچه را براى خود اندوختید» (توبه 34 - 35).(1)
این آیه داراى نکات و بحث هاى زیادى است که در جاى خود مطرح خواهد شد اما آنچه در اینجا لازم است به آن اشاره کنیم، دو نکته است: نخست اینکه جمع ثروت تا چه اندازه کنز محسوب مى شود؟ این مطلبى است که در میان مفسّران سخت مورد گفتگو است، آنچه در بسیارى از روایات در منابع شیعه و اهل سنت آمده، و بسیارى از مفسّران آن را برگزیده اند این است که: هر مالى که زکات آن پرداخته شود کنز محسوب نمى شود (اَىُّ مال اُدِّیَتْ زَکاتُه فَلَیْسَ بِکَنْز).(2)
البته ممکن است در مواقع فوق العاده و هنگامى که حفظ مصالح جامعه اسلامى ایجاب کند از سوى حکومت اسلامى محدودیت هایى براى جمع ثروت بیان شود - (چنانکه در بعضى از روایات از علی(علیه السلام) نقل شده) و یا از این فراتر در یک مقطع خاص اعلام گردد که همه اندوختها و ذخائر براى حفظ موجودیت جامعه اسلامى مصرف گردد (آن گونه که در بعضى از روایات در مورد قیام حضرت مهدی(علیه السلام) آمده است) ولى اینها هیچکدام ضابطه کلّى نیست، ضابطه اصلى کنز همان است که در بالا گفته شد.
دیگر اینکه چرا مى گوید پیشانى و پشت و پهلوهایشان را داغ مى کنند؟
ممکن است به خاطر واکنش هایى باشد که آنها در برابر محرومان و مستمندان انجام مى دادند نخست چهره و پیشانى درهم مى کشیدند، سپس بابى اعتنایى از آنها منحرف مى شدند و بعد به کلّى پشت کرده و روى مى گردانیدند، لذا به ترتیب پیشانى و پهلوها و پشت آنها را با همان سکّه ها داغ مى کنند آن گونه که قلب محرومان را داغ و سوزان کردند.
* * *

(1). شبیه همین معنا در سوره همزه آیه 2 تا 6 و سوره مسد آیه 2 و 3 و سوره حاقه آیه 28 تا 31 آمده است.
(2). براى توضیح بیشتر به تفسیر نمونه، جلد 7، صفحه 394 به بعد مراجعه کنید.