7- طغیانگرى و استکبار
«تکبّر» چه در برابر خالق باشد، چه در برابر خلق، و چه در مقابل حقایق (انسان از تسلیم در برابر حق روى گردان باشد) از اسباب سقوط در دوزخ است، «استکبار» (خود برتر بینى) که سرچشمه اصلى بسیارى از جنایات و ظلم ها و ستم ها و حق کشى هاست، نیز همانند تکبّر است که آدمى را در این کانون قهر و غضب وارد مى سازد.
قرآن مجید آیه 60 زمر مى فرماید: (اَلَیْسَ فی جَهَنَمَ مَثْوىً لِلمُتَکَبِّرینَ): «آیا در دوزخ جایگاهى براى متکبّران نیست».
و در آیه 36 اعراف مى فرماید: (وَ الذَّینَ کَذَّبُوا بِآیاتِنا وَ اَسْتَکْبَرُوا عَنْها اُولئِکَ اَصحابُ النارِ هُمْ فیها خالِدُونَ): «کسانى که آیات ما را تکذیب کردند و در برابر آن تکبّر ورزیدند، اهل آتشند و همیشه در آن خواهند ماند».(1)
همین معنا در آیات دیگر قرآن مجید نیز آمده، در آیه 15 و 16 سوره ابراهیم درباره جبّاران عنید مى فرماید: (وَاسْتَفْتَحُوا وَخابَ کُلُّ جَبّار عَنید - مِنْ وَرآئِهِ جَهَنَمُ وَ یُسقى مِنْ مآء صَدید): «آنها (رسولان الهى) از خدا تقاضاى پیروزى کردند (و دعایشان مستجاب شد) و هر جبار عنیدى نومید و زیانکار گشت، پشت سر او دوزخ است و از آب گندیده به او مى نوشانند».
«جبّار» معانى مختلفى دارد: یکى از آنها قهر و غلبه و سلطه و نفوذ است، منتها این امر گاه جنبه رحمانى دارد مانند نفوذ خداوند و سلطه او بر عالم هستى بر همه چیز، و گاه جنبه شیطانى دارد، مانند سلطه و غلبه و نفوذ طغیانگران و جبّاران.
«عنید» به گفته لسان العرب «به معناى کسى است که از مسیر حق منحرف مى گردد و آگاهانه حق را انکار مى کند»، و اینها همه از آثار کبر و غرور و خود برتر بینى است، و اگر کمى دقت کنیم مى بینیم این رذیله اخلاقى یکى از حجاب هاى مهم معرفت و از عوامل گمراهى انسان و حقکشى و تعدى و تجاوز نسبت به حقوق دیگران و انواع گناهان دیگر است.(2)
* * *

(1). شبیه همین معنا در 60 و 72 و 76 غافر و 40 و 41 اعراف و 21 و 22 نبأ و 37 نازعات و 55 و 56 ص آمده است.
(2). شبیه همین تعبیر در آیات 24، ق و 16 مدّثر آمده است.