1- نظرات دانشمندان اسلامى درباره آفرینش بهشت و دوزخ.
همان گونه که در بالا اشاره شد اکثریت دانشمندان اسلامى معتقدند که بهشت و دوزخ هم اکنون وجود دارد و براى اثبات این عقیده به بعضى از آیات گذشته استدلال کرده اند، ولى بعضى از علماى کلام مانند ابو هاشم و عبد الجبار که دو نفر از متکلمان قدیمند عقیده دارند که بهشت و دوزخ الان وجود خارجى ندارد و بعداً ایجاد مى شود، آنها براى اثبات مدعاى خود به آیه شریفه کُلُّ شَیءْ هالِکٌ اِلا وَجْهَهُ «همه چیز جز ذات پاک او فانى مى شود» (قصص 88) استدلال کرده اند، که اگر آنها الان موجود باشند باید در پایان این جهان فانى شوند، و در این صورت این با آیه دیگر قرآن که مى گوید اُکُلُها دائِمٌ «میوه هاى بهشت همیشگى است» (رعد 35) منافات دارد (دقت کنید).
مرحوم علاّمه حلّى در پاسخ این استدلال مى گوید: «هلاک و فنا» که در آیه آمده است به معناى خارج شدن از قابلیت استفاده است و مسلم است هنگامى که انسان ها و عموم مکلفین فانى شوند بهشت بلا استفاده خواهد بود.
پاسخ دیگرى که مى توان به این سؤال داد این است که بهشت و دوزخ در ظاهر این جهان نیستند، بلکه در باطن این عالمند و فنا و هلاکت مربوط به ظواهر این جهان است (توضیح بیشتر در این زمینه به زودى خواهد آمد).
بعضى نیز گفته اند آیه (کُلُّ شَىء هالِکُ اِلا وَجْهَهُ» مى گوید ذات خداوند و آنچه بدون علل مادى و با عنایت او خلق شود جاودانى است، و کلمه «وَجْه الله» همه آنها از جمله بهشت و دوزخ را شامل مى شود، آنچه فانى و هلاک مى شود این جهان ماده است که به وساطت علل مادى ایجاد شده (دقت کنید).
* * *