گاه مى شود میزبان انواع نعمت ها را براى پذیرائى میهمان عزیزش فراهم مى کند، ولى این نعمت ها معمولا از جهتى معین و محدود است، اما هنگامى که به او وعده دهد که هرچه بخواهى - بدون استثناء - براى تو فراهم مى کنم، اینجاست که روح میهمان غرق آرامش مى شود، چون مى داند هیچ گونه محدودیتى در کار نیست.
این سخن همان طور که درباره مواهب مادى بهشت صادق است، در مورد مواهب معنوى آن نیز کاملا صدق مى کند، و اتفاقاً بعضى از تعبیرات آیات تناسب بیشترى با مواهب معنوى دارد.
مثلا در آیه 22 شورى بعد از ذکر باغ هاى بهشتى مى افزاید: (لَهُمْ ما یَشاؤُنَ عِنْدَ رَبِّهِمْ ذلِکَ هُوَ الْفَضْلُ الْکَبیرُ): «براى آنها هرچه بخواهند نزد پروردگارشان فراهم است و این فضل بزرگى است».
تعبیر (عند ربهم) و تعبیر (ذلِکَ هُو الْفَضْلُ الْکَبیرُ) همه تناسب با مواهب معنوى و روحانى بهشت دارد که بعد از ذکر نعمت هاى مادى به آن اشاره شده است.
و در آیه 34 زمر همین معنا بدون اشاره به نعمت هاى مادى آمده، مى فرماید: (لَهُمْ ما یَشاؤُنَ عِنْدَ رَبِّهمْ ذلِکَ جَزاءُ الْمُحْْسِنینَ): «هرچه بخواهند براى آنها نزد پروردگارشان موجود است، و این است پاداش نیکوکاران».
به این ترتیب هیچگونه محدودیتى در نعمت هاى بهشتى مخصوصاً در جنبه هاى روحانى و معنوى وجود ندارد، و این تعبیرات علاوه بر اینکه نشان مى دهد نعمت هاى بهشتى محدود به جنبه هاى مادى نیست، بیانگر این حقیقت است که در هیچیک از این دو بخش نیز محدودیتى نیست.
به تعبیر دیگر: در آنجا خداوند آنچنان قدرتى به انسان مى بخشد که اراده او سبب پیدایش هرگونه موهبتى است، به خلاف دنیا که اراده انسان همیشه تابع وجود اسباب و فراهم بودن زمینه هاست، انسان هنگامى اراده گردش باغ و صحرا مى کند که مناسب باشد و درختان سرسبز و خرم، هرگز اراده انسان بهار آفرین و طراوت بخش باغ و بستان نیست ولى در قیامت به محض اینکه چیزى را مى خواهد و طلب مى کند به فرمان پروردگار ایجاد مى شود و این امتیاز عجیبى است.(1)
بعضى از مفسّران که تعصّب خاصى روى مسأله رؤیت خداوند دارند باز در اینجا به سراغ این مسأله رفته اند که این آیه مسأله رؤیت را نیز شامل مى شود چه کسى است که نخواهد خدا را ببیند؟!.(2)
ولى اشتباه بزرگ آنها اینجاست که نمى خواهند این واقعیت را بپذیرند که مشاهده حسى درباره خداوند غیر ممکن است، چرا که جسم بودن و مکان و جهت داشتن از صفات ویژه مخلوقات است و این درباره ذات پاک خداوند محال است و بهشتیان هرگز تقاضاى محال نمى کنند، اما مشاهده قلبى و باطنى هم در این جهان میسر است و هم در جهان دیگر.
جالب اینکه در تعبیر دیگرى در این زمینه در آیه 35 ق مى خوانیم: (لَهُمْ ما یَشاؤُنَ فیها وَ لَدَیْنا مَزیدٌ): «هرچه بخواهند، در بهشت براى آنها هست و نزد ما اضافات دیگرى است»!
این تعبیر نشان مى دهد که با تمام وسعتى که جمله (لَهُمْ ما یَشاؤُنَ فیها) دارد، و تمام آنچه را اراده کنند شامل مى شود، خداوند افزون بر آن نعمت ها و مواهبى که هرگز به فکر هیچ انسانى نرسیده و نمى رسد، و به هیچ خاطرى خطور نکرده و نمى کند، براى آنها فراهم ساخته است، و الطاف بى دریغش را به گونه اى که با هیچ بیانى قابل توصیف نیست شامل حال آنها مى کند!
از بعضى از روایات استفاده مى شود که جمله (وَلَدَیْنا مَزیدٌ) اشاره به روزهاى جمعه بهشتیان است که در آن روزها کرامات تازه، و عنایات ویژه اى، از سوى پروردگار نسبت به آنها مى شود، که هفتاد بار از آنچه دارند برتر و بالاتر است(3)هماهنگ است.(4)
* * *

(1). اقتباس از تفسیر المیزان، جلد 17، صفحه 260.
(2). تفسیر فخر رازی، جلد 26، صفحه 280.
(3). بحارالأنوار، جلد 8، صفحه 126، حدیث 27.
(4). از جمله آیات 57 یس و 31 فصلت است که با تعبیر «و لهم ما یدّعون» (براى آنها هر چه طلب کنند خواهد بود) یا «و لکم فیها ما تدعون» (براى شما در آنجا هر چه طلب کنید خواهد بود) نیز شامل مواهب گوناگون معنوى مى شود.