با توجه به اینکه «معاد» هم جنبه جسمانى دارد و هم روحانى و نیز با توجه به اینکه روح به مراتب اعلا و اشرف از جسم است، نباید تردید داشت که نعمت هاى روحانى و معنوى بهشت به مراتب از نعمت هاى مادى و جسمانى برتر و والاتر و پرشکوه تر است!.
ولى از آنجا که این مواهب و نعمت ها معمولا در وصف نمى گنجد، و دیدنى است (دیدن با چشم دل) نه گفتن و نه شنیدنى، لذا در آیات قرآن غالباً اشارات سر بسته اى به این بخش از نعمت هاى بهشتى مى بینیم جز در مواردى که قابل شرح و بیان بوده که در آنجا قرآن به شرح و بیان آنها پرداخته است:
به تعبیر دیگر: لذّت درک معرفة الله، و جذبه هاى جلال و جمال او، و انوار الطاف خفیّه پروردگار و مستى از جام عشق ذات مقدس او، آنچنان است که یک لحظه از آن از تمام نعمت هاى مادى جهان برتر است.
ما گاهى نمونه هاى بسیار کمرنگ این مطلب را در این دنیا تجربه کرده ایم که وقتى حالى براى عبادت و خلوقت با پروردگار دست دهد و انسان غرق مناجات با قاضى الحاجات گردد، دنیا و آنچه در آن است به فراموشى بسپرد و در لحظات کوتاهى محو جمال بى مثال او شود مخصوصاً اگر این امر در مراکز حساسى همچون جوار خانه کعبه، یا در عرفات و مشعر و امثال آن از مراکز خاص عبادت باشد، آنچنان نشاط و لذت به انسان دست مى دهد که با هیچ قلم و بیانى قابل شرح و تقریر نیست.
فکر کنید اگر این حالت هزاران هزار بار قوى تر و ساعت ها و شب ها و روزها و ماه ها و سال ها ادامه پیدا کند، چگونه خواهد بود؟ به خصوص اینکه در بهشت عوالم غفلت و بیخبرى از خداوند، و گرفتارى هایى که حضور قلب را بر هم مى زند وجود ندارد، و حجاب ها و موانع معرفت از مقابل دیدگان دل کنار رفته، درک و دید انسان به مراتب قوى تر مى گردد، و از وسوسه هاى شیطانى که همیشه مزاحم رهروان این راه است مطلقاً خبرى نیست.
آن گاه مى توان تصور کرد که در آنجا چه خبر است؟ چه غوغایى از نعمت هاى معنوى برپاست؟ و چه جذبه هاى نیرومندى روح را به جوار قرب حق مى کشد، او را در انوار ذاتش مستغرق مى سازد، و از خویشتن خویش غافل مى کند و کارش به جایى مى رسد که جز او نمى بیند، و جز او نمى خواهد، و هرچه دلش مى خواهد همان مى بیند، و هرچه ببیند دلش همان را مى خواهد!.
با توجه به این اشارت کوتاه به قرآن باز مى گردیم و شرح این مواهب را از لسان قرآن مى شنویم این مواهب را مى توان در چند عنوان خلاصه کرد:
* *