ترس از خداوند یعنى ترس از عدالت و حساب و کتاب و مجازات او سپرى است در برابر انواع گناهان و عامل نیرومند بازدارنده اى است در مقابل ظلم و فساد و عصیان، و به همین دلیل از کلیدهاى بهشت شمرده شده است چنانکه در آیه 46 رحمن مى فرماید: «براى کسى که از مقام پروردگارش بترسد دو باغ بهشتى است» (وَلِمَنْ خافَ مَقامَ رَبِّهِ جَنَّتانِ).
در تفسیر «مقام ربه» دو احتمال ذکر کرده اند: گاه گفته اند منظور از آن احاطه علمى پرودرگار نسبت به تمامى اعمال و نیات انسان است، و گاه گفته اند منظور ایستادن انسان در برابر دادگاه عدل خدا در قیامت است (در این صورت آیه تقدیرى دارد و در تقدیر چنین است: (مقامه بین یدی ربّه).(1)
هریک از این دو تفسیر را انتخاب کنیم چنین خوفى سرچشمه ترک معاصى و شهوات مى شود، چنانکه در حدیثى از امام صادق (علیه السلام) مى خوانیم: مَنْ عَلِمَ اَنَّ الله یَراهُ وَ یَسْمَعُ ما یَقُولُ مِنْ خَیْر و شَرٍّ فَیَحْجُزُهُ ذلِکَ عَنِ الْقَبیحِ مِنْ الأعمالِ، فَلَهُ جَنَّتانِ: «کسى که بداند خداوند او را مى بیند و آنچه از خیر و شر مى گوید مى شنود، و این علم و آگاهى او را از اعمال قبیح باز دارد، براى او دو باغ بهشتى است».(2)
درباره «جنتان» (دو بهشت) نیز تفسیرهاى مختلفى ذکر شده:
1- منظور بهشت «مادى» و «معنوى» است، همان چیزى که در سوره آل عمران آیه 15 از آن تعبیر به «جَنَّاتُ تَجْری مِنْ تَحْتِها الأنْهارُ وَ رِضْوانٌ مِنَ الله» شده است که اولى باغ هایى است که از زیر درختانش نهرها جارى است، و دوّمى خشنودى معبود محبوب حقیقى یعنى خداوند است.
2- بهشت اوّل در برابر ایمان، و بهشت دوّم در برابر اعمال صالح است.
3- بهشت اوّل در برابر اطاعت، و دیگرى در برابر ترک گناه است.
4- بهشت اوّل پاداش عمل است و دوّمى تفضل الهى است.
البته هیچکدام از این تفسیرها دلیل خاصى ندارد هرچند تفسیر اوّل از همه مناسب تر به نظر مى رسد، و جمع میان آنها نیز کاملا ممکن است.
* * *

(1). هر دو احتمال در تفسیر «مجمع البیان» و «المیزان» ذکر شده است.
(2). «مجمع البیان»، جلد 9 و 10، صفحه 207.