عامل دیگرى که از اسباب مهم ورود در این کانون بزرگ نعمت الهى است مسأله احسان و نیکوکارى با آن مفهوم وسیع و گسترده است که در آیات متعددى به آن اشاره شده، از جمله در آیه 85 مائده بعد از اشاره به وضع گروهى از علماى مسیحى که با شنیدن آیات قرآن منقلب شدند، و سیلاب اشک از چشمانشان جارى شد، و ایمان آوردند و اعتراف به حق کردند، مى فرماید: خداوند به خاطر این سخن به آنها باغ هایى از بهشت که از زیر درختانش نهرها جارى است بخشید، جاودانه در آن خواهند ماند، و این است جزاى احسان کنندگان! (فَاَثابَهُمُ الله بِما قالُوا جَنَّات تَجْری مِنْ تَحْتِهاَ الانْهارُ خالدِینَ فیها وَ ذلِکَ جَزاءُ الْمُحْسِنینَ).(1)
درست است که قرآن مى گوید آنها این همه نعمت را به خاطر سخنى دال بر عظمت قرآن و ایمان به آن دریافت داشتند، ولى مسلماً تنها سخن نبود، سخنى بود آمیخته با ایمان که تمام وجود آنها را فرا گرفته بود، و لذا در آیات قبل از آن مى گوید: تَرَى اَعْیُنَهُمْ تَفیضُ مِنَ الدَّمْعِ مِمّا عَرَفُوا مِنَ الْحَقِّ: «چشم هاى آنها را مى بینى که (از شدت شوق) به خاطر حقیقتى را که دریافته اند اشک مى ریزد»!.
در اینکه چگونه گفتار آنها مصداق «احسان و نیکى» بود؟ مى توان گفت: آنها هم قرآن را خوب مطالعه و بررسى کردند و هم به خوبى اعتراف و اقرار نمودند، و هم به خوبى عمل کردند.
در بعضى از روایات «احسان» به عنوان عبادت و بندگى توأم با یقین کامل، و احساس مراقبت پروردگار در همه حال، تفسیر شده است، چنانکه در حدیثى از پیغمبر اکرم(صلى الله علیه وآله وسلم)مى خوانیم که از حضرتش درباره «احسان» سؤال کردند فرمود: اَنْ تَعْبُدَ الله کَاَنَّکَ تَراهُ فَاِنْ لَمْ تَکنْ تَراهُ فِاِنَّهُ یَراکَ: «آن گونه خدا را پرستش کن که گویى او را مى بینى و اگر تو او را نمى بینى او قطعاً تو را مى بیند»!(2)
روشن است آنکس که احساس چنین مراقبتى مى کند نه تنها عبادتش عبادتى شایسته، و داراى روح و حقیقت است، بلکه آثار این احساس در تمام اعمال و رفتار و گفتار او ظاهر مى شود.
* * *

(1). همین معنا در آیات زمر 34 و مرسلات 44 نیز آمده است.
(2). تفسیر نورالثقلین، جلد 1، صفحه 553، حدیث 579 (ذیل آیه شریف 125 نساء).