نخستین چیزى که سرمایه اصلى نجات و خمیر مایه سعادت و کلید درهاى بهشت شمرده شده ایمان و عمل صالح است، قرآن مى گوید: وَ الذِّینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصّالِحاتِ اُولئکَ اَصْحابُ الْجَنَّةِ هُمْ فیها خالِدُونَ (بقره 82).
«کسانى که ایمان آوردند و اعمال صالح انجام دادند یاران بهشتند، و جاودانه در آن خواهند ماند».
این تعبیر یا شبیه آن در آیات بسیارى وارد شده است که تکرار آن بیانگر، اهمیت موضوع و توجه خاص قرآن نسبت به آن مى باشد.(1)
به این ترتیب قرآن پرده هاى اوهام گروهى از اهل کتاب و مقلدین آنها را در میان اقوام و ملل دیگر، که تصوّر مى کردند مسأله نجات و ورود در بهشت بر اساس یک سلسله روابط، یا ضوابطى غیر از ایمان و عمل صالح است، پاره مى کند، و انسان ها را براى ساختن خویش در دو بُعد «عقید» و «عمل» بسیج مى نماید، و اتفاقاً آیه مورد بحث به دنبال آیاتى درباره قوم یهود است که خود را قوم برگزیده خداوند مى دانستند، و گاهى فرزندان خدا خطاب مى کردند! و مى گفتند: «اگر هم گناه کرده باشیم جز چند روزى آتش دوزخ به ما نخواهد رسید» گویى عهد و پیمانى با خدا بسته بودند!
بدیهى است رابطه «ایمان» و «عمل صالح» رابطه «درخت» و «میوه» است، یک درخت سالم (از درختان میوه) خالى از میوه نخواهد بود، همچنین ایمان از عمل صالح جدا نخواهد شد، مگر ایمان هاى ضعیف و کم نور که در برابر شهوات و هوى و هوس ها از اثر مى افتد لذا در حدیثى از امام صادق(علیه السلام)مى خوانیم که وقتى از حقیقت ایمان سؤال کردند فرمود: الایمانُ اَنْ یُطاعَ اللهَ فَلا یُعْصَى: ایمان آن است که اطاعت خدا شود و معصیت او نشود».(2)
و به تعبیر روشن تر عمل صالح تجسّم ایمان قلبى است!
البته این سخن بدان معنا نیست که معصیتکاران یا مرتکبان کبیره کافرند(3)مى پنداشتند، بلکه منظور این است ایمان قوى هرگز از عمل صالح جدا نیست، هرچند ایمان هاى ضعیف را با ارتکاب کبائر مى سازد.
این نکته نیز قابل توجه است که غالباً در آیات قرآن ایمان بر عمل صالح مقدم داشته شده، با اینکه به نظر مى رسد انجام واجبات و ترک محرمات کارى مشکل تر از ایمان است، و قاعدتا باید مقدم داشته شود، این به خاطر آن است که قرآن با این بیان مى خواهد اشاره به ریشه و اساس بودن ایمان نسبت به اعمال صالح کند.
آخرین سخن در این مبحث اینکه تعبیر به ایمان و عمل صالح، آنچنان تعبیر گسترده اى است که تمام مراحل ایمان به خدا و سایر مبانى اعتقادى را از یسکو، و انجام هرگونه کار شایسته فردى و اجتماعى و عبادى و سیاسى را از سوى دیگر شامل مى شود، این بود نخستین کلید درهاى بهشت.
* * *

(1). آل عمران 136، نساء 124، اعراف 42، حج 14، و 23 و 56، عنکبوت 58، زمر 74، احقاف 14، محمد 12 و آیات دیگر.
(2). اصول کافى، جلد 2، صفحه 33، حدیث 3.
(3). از اصولى که مورد اتفاق خوارج است این است که مرتکبان کبائر را تکفیر مى کنند (سفینة البحار ماده خرج).