باز در اینجا روایات زیادى داریم که درباره نخستین امورى که مورد سؤال و حساب قرار مى گیرد بحث مى کند که هر کدام تعبیر پرمعنایى مخصوص به خود دارد، و مطالعه آنها در تربیت انسان و نشان دادن ارزش هاى اسلامى بسیار مؤثر است از جمله:
1- در حدیثى از پیغمبر اکرم(صلى الله علیه وآله وسلم) آمده است: «لا تَزُوْلُ قَدَ ما عَبْد یَوْمَ الْقِیامَةِ حَتِّى یُسْئَلُ عَنْ عُمْرِهِ فَیْما اَفْناهُ، وَ شَبابِهِ فیما أبْلاهُ وَ عَنْ مالِهِ مِنْ اَیْنَ اکْتَسَبَهُ وَ فیما اَنْفَقَهُ، وَ عَنْ حُبِّنا اَهْلَ الْبَیْتِ»: در قیامت هیچیک از بندگان قدم از قدم بر نمى دارد تا از چهار چیز بازپرسى شود از عمرش که در چه راهى آن را صرف کرده و از جوانیش که در چه راهى آن را از دست داده؟ و از مالش که از کجا آورده و در چه راهى مصرف کرده؟ و از محبت ما اهل بیت»!.(1)
2- در حدیث دیگرى از پیغمبر اکرم(صلى الله علیه وآله) آمده است که روز قیامت براى هر بنده اى از بندگان خدا براى هر روزى از ایام عمرش بیست و چهار خزانه گشوده مى شود به تعداد ساعات شب و روز، خزانه اى را مملو از نور و سرور مى بیند و به هنگام مشاهده آن چنان خوشحالى و انبساطى به او دست مى دهد که اگر بر تمام اهل دوزخ تقسیم کنند درد آتش را فراموش مى کنند، و این همان ساعاتى است که پروردگارش را اطاعت کرده.
سپس دیگرى را براى او مى گشایند آن را تاریک و مى یابد، و چنان ترسى و وحشتى به او دست مى دهد که اگر تقسیم بر اهل بهشت بشود لذت نعمت هاى آن را فراموش مى کنند، و آن ساعتى است که در آن معصیت خدا کرده!
سپس خزینه دیگرى را براى او مى گشایند آن را خالى مى بیند نه در آن اسباب سرور است و نه ناراحتى، و این ساعتى است که در آن خوابیده یا مشغول اعمال مباح دنیا بوده، چنان حالت تأسف و احساس غبن به او دست مى دهد که قابل توصیف نیست زیرا مى توانست آن را از حسنات پر کند و نکرد، و این است که خداوند مى فرماید: (ذلک یوم التغابن).(2)
3- باز در حدیث دیگرى از پیغمبر اکرم(صلى الله علیه وآله) آمده است که: اَنا اَوّلُ قادِم عَلَى الله یُمَّ یَقْدِمَ عَلَیَّ کِتابُ الله ثُمَّ یَقْدِمُ عَلَىَّ اهل بیتى، ثُمَّ یَقْدِمُ عَلَىَّ اُمَّتى، فَیَقِفُوْنَ، فَیْسئلُهُمْ، ما فَعَلْتُمْ فی کِتابی وَ اَهْلِبیْتِ نَبِیَّکُمْ: «من نخست کسى هستم که به پیشگاه خدا حاضر مى شوم سپس کتاب الله (قرآن) بر من وارد مى شود، پس اهل بیتم وارد مى گردند، بعد امتم بر من وارد مى شوند، آنها مى ایستند و خداوند از آنها مى پرسد با کتاب من و اهلبیت پیامبرتان چه کردید.(3)
4- در حدیثى از امام باقر(علیه السلام) آمده است: اَوَّلُ ما یُحاسَبُ بِهِ العَبْدُ الصَّلاةُ فَاِنْ قُبِلَتْ قُبِلَ ما سِواها: «نخستین چیزى که بندگان باید حساب آنرا پس دهند نماز است که اگر قبول شود بقیه مقبول خواهد شد».(4)
5- در حدیث دیگرى آمده است: اِنَّ اَوَّلَ ما یُسْئَلُ عَنْه العَبْدُ یَوْمَ القیامَةِ عَنْ جُلَسائِه: «نخستین چیزى که بنده در قیامت از آن سؤال مى شود درباره همنشینان اوست».(5)
ممکن است در میان احادیث مربوط به نخستین چیزى که انسان از آن سؤال مى شود تضادى احساس شود که اگر این یکى اوّل است آن یکى چگونه اوّل مى تواند باشد، ولى ظاهراً منظور این است که یک گروه از کارهاست که در مرحله اوّل از آنها سؤال مى شود و تمام آنچه در این احادیث آمده جزو همان گروه است.
ضمناً این احادیث اهمیّت موضوعات مزبور را از دیدگاه اسلام روشن مى سازد یعنى «مسأله توحید ایمان به نبوت، محبت اهلبیت، نماز، همنشین،...».
این احتمال نیز وجود دارد که در قیامت مواقفى است که در هر موقف اولین چیزى که از سؤال مى شود یکى از این امور است.
6- در حدیثى نیز امیر مؤمنان على(علیه السلام) آمده است که فرمود: اِتّقُوا اللهَ فى عِبادِهِ وَ بِلادِهِ فَاِنَّکُمْ مَسئوُلونَ حَتَّى عَنِ البِقاعِ وَ البَهائِمِ: «از خدا بترسید و پرهیزکارى را مورد بندگان خدا و شهرها و آبادیش پیشه کنید، چرا که شما در پیشگاه خدا حتى از اراضى و حیوانات سؤال مى شوید».(6)
این حدیث نشان مى دهد که انسان حتى در برابر ویرانگى در محیط زیست و کشتن بى دلیل حیوانات مسئولیت دارد و در آن روز باز خواست مى شود.
* * *

(1). خصال صدوق (مطابق نقل بحارالانوار، جلد 7، صفحه 258، حدیث 1).
(2). بحارالانوار، جلد 7، صفحه 263 (حدیث 15).
(3). همان مدرک، حدیث 22.
(4). همان مدرک، صفحه 267، حدیث 33.
(5). درالمنثور، جلد 5، صفحه 273.
(6). نهج البلاغه، خطبه 167.