دهمین آیه ناظر به مسأله «میزان» و ترازوى سنجش اعمال است، مى فرماید «ما ترازوهاى عدل را در روز قیامت نصب مى کنیم، لذا به هیچ کس کمترین ظلمى نمى شود» (وَ نَضَعُ الْمَوازینَ الْقِسْطَ لِیَوْمِ الْقِیامَةِ فَلا تُظْلَمُ نَفْسٌ شَیْئاً).
همه چیز با این ترازوى سنجش وزن مى شود، بزرگ باشد یا کوچک «حتى اگر به اندازه سنگینى یک دانه خردل باشد آن را (براى حساب) مى آوریم (و به میزان مى نهیم) و کافى است که ما حساب کننده باشیم» (وَ اِنْ کانَ مِثْقالَ حَبَّة مِنْ خَرْدَل اَتَیْنا بِها وَ کَفَى بِنا حاسِبِیْنَ).
دانه خردل دانه بسیار کوچک و کم وزنى است که در کوچکى و حقارت ضرب المثل است، اشاره به اینکه کوچکترین اعمال نیز در آن روز مورد سنجش قرار مى گیرد.
«موازین» جمع «میزان» به معناى وسیله سنجش وزن است، این تعبیر نشان مى دهد که در آن روز نه فقط یک ترازو که ترازوهاى متعددى براى سنجش اعمال گذاشته مى شود.
بعضى گفته اند ممکن است براى هر انسانى ترازویى باشد، یا براى اهر امتى ترازویى، و یا براى هر عملى یک ترازو، مثلا نمازها را با یک ترازو بسنجند، و روزه ها و حج و جهاد را هر کدام با ترازویى مخصوص به خود.
بعضى گفته اند ترازو در حقیقت یک بیش نیست، به خاطر روایاتى که بعداً به آن اشاره خواهد شد، و صیغه جمع در اینجا براى بیان عظمت است، ترازویى است بسیار عظیم که کار هزاران ترازو را انجام مى دهد!.(1)
ولى چنانکه خواهیم گفت هیچ دلیلى بر این تفسیر که مخالف ظاهر آیه است نداریم بلکه دلیل بر تعدّد میزان ها داریم.
مهم این است که در اینجا منظور از «میزان» روشن مى شود که آیا به معناى همین ترازوهاى معمولى که داراى دو کفه است، هرچند بسیار بزرگ و عظیم باشد؟!
و در این صورت وزن کردن اعمال با آنها در حالى که عمل وزنى ندارد لابد به خاطر آن است که نامه اعمال را در آن مى نهد و مى سنجند، و یا به خاطر تجسّم عمل و داراى وزن شدن.
خلاصه اینکه آنها که ترازوهاى آن جهان را همچون ترازوهاى این دنیا پنداشته اند مجبور شده اند که براى اعمال انسان ها در آنجا نوعى سنگینى و وزن قائل شوند، تا قابل توزین با آن ترازوها باشد.
ولى قرائن نشان مى دهد که منظور از «میزان» وسیله سنجش به معناى عام آن است، زیرا مى دانیم هر چیزى وسیله سنجش مناسب خود دارد، وسیله سنجش حرارت را «میزان الحراره» یا دما سنجش مى گویند، و وسیله هوا را «میزان الهواء» یا «هوا سنج».
بنابراین منظور از میزان هاى سنجش اعمال کسانى هستند که اعمال نیکان و بدان را با اعمال آنها مى سنجند، چنانکه مرحوم علامه مجلسى از شیخ مفید نقل مى کند که در روایت آمده: إنّ اَمیرَ الْمُوْمِنینَ وَ الأئمّةَ مِنْ ذُرِّیَّتِهِ(علیه السلام) هُم الْمَوازینُ «امیر مؤمنان و امامان از فرزندان او(علیه السلام) میزان هاى عدل قیامتند».(2)
در «اصول کافى و معانى الاخبار» نیز از امام صادق(علیه السلام) نقل شده که شخصى از معناى آیه فوق سؤال کرد، فرمود: هُمُ الانْبِیاءُ وَ الاوْصِیاءُ(علیه السلام) میزان هاى سنجش همان «پیامبران و جانشینان آنها هستند»!(3)
در یکى از زیارات مطلقه امیرمؤمنان على(علیه السلام) مى خوانیم: اَلسَّلامُ عَلَى مِیزَانِ الأعْمالِ: «سلام بر میزان سنجش اعمال»!(4)
در واقع این شخصیت هاى بزرگ و نمونه، مقیاس هاى سنجش اعمالند، و اعمال هرکس به آن اندازه اى که به آنها شباهت دارد «وزین» است، و آنچه به آنها شباهت ندارد بى وزن یا کم وزن است، حتى در این جهان نیز اولیاء الله نیز مقیاس سنجشند ولى در جهان دیگر این مسأله به مرحله ظهور و بروز مى رسد.
و از اینجا روشن مى شود که چرا «موازین» جمع بسته شده است زیرا این بزرگواران متعددند.
البته روایات و مطالب دیگرى در زمینه «میزان عمل» داریم که در بخش توضیحات خواهد آمد.
* * *

یازدهمین آیه نیز توضیح و تکمیلى بر همین بحث میزان اعمال و سنجش نیک و بد در آن روز است، مى فرماید: «وزن کردن (اعمال) در آن روز حق است، کسانى که میزان هاى (عمل) آنها سنگین است آنها رستگارند، و کسانى که میزان هاى (عمل) آنها سبک است کسانى هستند که سرمایه وجود خود را به خاطر ظلمى که نسبت به آیات ما مى کردند از دست داده اند»!. (وَ الْوَزْنُ یَوْمَئذ الْحَقُّ فَمَنْ ثَقُلَتْ مَوازینُهُ فَاُولئکَ هُمُ الْمُفْلحُونَ - وَ مَنْ خَفّتْ مَوازینُهُ فَاُولئکَ الذّین خَسِرُوا اَنْفُسَهُمْ بِما کانُوا بِآیاتِنا یَظْلِمُونَ).
قابل توجّه اینکه در اینجا براى هر انسانى چند میزان ذکر شده، این تعبیر تفسیرى را تقویت مى کند که مى گوید: هر عمل میزانى دارد.
این احتمال نیز داده شده که روح و جسم و گفتار و کردار و نیّات انسان - هر کدام براى خود میزان سنجشى در آن روز دارد.
اینها همه در صورتى است که «موازین» را جمع «میزان» بدانیم در حالى که بعضى مَوازین را جمع «موزون» دانسته اند (یعنى چیزى که وزن مى شود که همان اعمال انسان باشد) در این صورت مسلماً هر انسانى داراى «موازین» است، یعنى اعمال گوناگونى دارد که در آن روز وزن مى شود، ولى این معنا بعید به نظر مى رسد، چرا که غالب ارباب لغت و مفسّران موازین را جمع میزان ذکر کرده اند و در روایات گذشته نیز «موازین» به معناى وسائل سنجش وزن» آمده بود.
بنابراین سنگینى ترازوها به خاطر سنگینى اعمالى است که در آن مى نهند.
در زمینه میزان عدل قیامت بحث هاى دیگرى است که در بخش توضیحات به خواست خدا خواهد آمد.
* * *

(1). روح المعانى، جلد 17، صفحه 50 و 51.
(2). بحارالانوار، جلد 7، صفحه 252.
(3). تفسیر برهان، جلد 3، صحفه 61 - و اصول کافى، جلد 1، صفحه 419 نظیر این حدیث در تفاسیر دیگر آمده است.
(4). مرحوم محدث قمى در «مفاتیح الجنان» این زیارت را به عنوان زیارت اول از زیارت مطلقه آورده است.