در آخرین و دوازدهمین آیه تعبیر دیگرى در این زمینه دیده مى شود که خلاصه مفهومش این است: جزاى شما در قیامت اعمال شماست و این تعبیر در چندین آیه از قرآن مجید دیده مى شود، گاه مى فرماید: «تنها اعمالى را که انجام مى دادید جزاى شماست»! (إِنَّمَا تُجْزَوْنَ مَا کُنتُمْ تَعْمَلُونَ)
عین این تعبیر در آیه 16 طور و آیه 7 تحریم نیز آمده است.
و در آیه 54 یس مى فرماید: (وَ لا تُجْزَوْنَ اِلاَّ ما کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ).
«جزا داده نمى شوید مگر به اعمالتان».
و در آیه 90 نمل مى فرماید: (هَلْ تَجْزَوْنَ اِلاَّ ما کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ):
«آیا جزاى شما جز اعمال شما خواهد بود»؟! و در 52 یونس مى خوانیم
(هَلْ تُجْزَوْنَ اِلاَّ بِما کُنْتُمْ تَکْسِبُونَ).
«آیا جزایى جز آنچه انجام مى دادید به شما داده مى شود»؟!.
و تعبیرات دیگرى از همین قبیل با مختصرى تفاوت بنابراین ظاهر این آیات این است که جزاى انسان همان اعمال اوست، آرى اعمال اوست که به سوى او باز مى گردد، و او را آزار مى دهد، یا غرق فرح و شادى و سرور مى کند، و این دلیل روشنى است بر مسأله تجسم اعمال و بازگشت اعمال انسان به سوى او و نیز تأکید مجددى است بر مسأله عدالت خداوند، چرا که آنچه انسان مى کشد از اعمال خود مى کشد!.
در اینجا باز مى بینیم بعضى کلمه «باء» را در تقدیر گرفته اند (باء سببیت) و گفته اند در تقدیر (بِما کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ) است یعنى جزا شما به سبب اعمالى است که انجام مى دادید(1)ظاهر است، و بدو دلیل جائز نیست، و در آیات فوق نیازى به تقدیر نمى بینیم، چه مانعى دارد خود اعمال انسان در آن حاضر گردد و بخش عمده اى از جزاى او را تشکیل دهد؟.
مرحوم علامه طباطبایى در تفسیر المیزان ذیل آیه 7 سوره تحریم مى گوید:
(اَىْ اَنَّ الْعَذَابَ الَّذى تُعَذَّبُونَ بِه هُوَ عَمَلُکُمُ السَّىء الَّذِى عَمِلْتُمُوهُ وَ قَدْ بَرَزَ لَکُمْ الْیَوْمَ حَقیقَتُهُ»:
«یعنى عذابى که شما گرفتار آن مى شوید همان عمل سوء شماست که انجام دادید و امروز حقیقت آن ظاهر و آشکار شده».(2)
* * *
از مجموع آیاتى که در بالا تفسیر آن را دانستیم به خوبى روشن مى شود که اگر ظواهر این آیات را دستکارى نکنیم، تأویل و توجیهى براى آن در نظر نگیریم، و تقدیر جمله یا کلمه اى براى آن قائل نشویم، و به تعبیر روشن تر ظواهر آیات را آنچنان که هست صاف و درست تفسیر کنیم از آنها استفاده مى شود در قیامت و در دادگاه عدل الهى، یا مراحل دیگر آن روز، اعمال ما مجسّم مى گردد و به صورت هاى مناسبى در برابر ما ظاهر مى شود.
اعمال بد به صورت موجوداتى زشت و زننده موذى و ناراحت کننده، و اعمال خوب به صورت موجوداتى زیبا و جالب و دلپذیر و روح بخش در آن صحنه ظاهر مى گردند، و همراه صاحبانش خواهند بود.
* * *

(1). بعضى نیز «على» در تقدیر گرفته اند و گفته در تقدیر (عَلى ما کُنْتُمْ تَعْلَمُونَ) است.
(2). تفسیر المیزان، جلد 19، صفحه 388.