از مجموع آیات و روایات گذاشته مشخصات زیر براى نامه اعمال به دست مى آید:
1- نامه اعمال کارنامه تمامى عمر انسان است، و هیچ چیز را فرو گذار نمى کند.
2- نامه اعمال چنان گویا و زنده است که جایى براى کمترین انکار یا شک و تردید باقى نمى گذارد، و هرکس مى تواند با مشاهده آن قضاوت کند، حتى خود مجرمان درباره خودشان!
3- نویسندگان نامه اعمال دو فرشته اند که به خاطر تعبیرات قرآن «رقیب» و «عتید» نام گرفته اند، و چنانکه گفتیم از بعضى روایات استفاده مى شود که فرشتگان روز و شب از هم جدا هستند، و هر کدام جاى خود را به دیگرى مى دهند، در بعضى از آیات قرآن نیز اشاره سربسته اى به این معنا دیده مى شود.
4- از بعضى از روایات برمى آید که علاوه بر آنها فرشتگان دیگرى نیز مأموریت ثبت بعضى از اعمال خاص هستند، مثلا در حدیثى از پیغمبر اکرم(صلى الله علیه وآله وسلم) مى خوانیم: اِذا کانَ یَوْمُ الْجُمْعَةِ کانَ عَلَى کُلِّ باب مِنْ اَبْوابِ الْمَسْجِدِ ملائِکَةٌ یَکْتُبُونَ الاْوَّلَ فَالاْوَّلَ، فَاِذا جَلَسَ الاْمامُ طَوَوْا الصُّحُفَ وَ جاؤُا یَسْتَمِعُونَ الذِّکْرَا: «هنگامى که روز جمعه مى شود بر هر درى از درهاى مسجد فرشتگانى مى نشینند که نام اشخاص را یکى بعد از دیگرى به ترتیب مى نویسند، و هنگامى که امام (بر منبر) مى نشیند (قبل از شروع خطبه ها) آنها نوشته هاى خود را جمع کرده و براى استماع ذکر خدا مى آیند»!.(1)
5- از بعضى از روایات استفاده مى شود که «حسنات» را فوراً مى نویسند اما «سیئات» را با یک مهلت خواهند نوشت (شاید از کار خود نادم شود و توبه کند).
این بحث را با چند جمله پر معنا از دعاهاى معروف امام سجّاد على بن الحسین(علیه السلام)در «صحیفه سجادیه» پایان مى دهیم، و همه، در این جمله ها با حضرتش همصدا مى شویم:
امام به پیشگاه خدا چنین عرضه مى دارد: اَلّلهُمَّ یَسِّرْ عَلَى الْکِرامِ الْکاتِبیْنَ مَؤُنَتَنا، وَ امْلاَ لَنا مِنْ حَسَناتِنا صَحائِفَنا، وَ لا تُخْزِنا عِنْدَهُمْ بِسُوءِ اَعْمالِن(2)... فَصَلِّ عَلى مُحمَّد وَ آلِهِ، وَ اجْعَلْ خِتامَ ما تُحْصِى عَلَیْنا کَتَبَهُ اَعْمالِنا تَوْبَةً مَقْبُولَةً:(3):
«پروردگارا! کار ما را بر فرشتگان بزرگوارى که اعمالمان را مى نویسند آسان گردان، و نامه هاى اعمال ما را از حسنات ما پر نما، و ما را نزد آنها به خاطر اعمال بدمان رسوا مگردان... خداوندا! بر محمد و آلش درود بفرست، و آخرین مطلبى را که نویسندگان نامه اعمال ما مى نویسند توبه قبول شده اى قرار ده»!
* * *

(1). صحیح مسلم جلد 2، صفحه 587، حدیث 850 - شاید مفهوم ذیل حدیث این باشد کسانى که براى شرکت در نماز جمعه از موقع مزبور تأخیر مى کنند نام آنها در آن طومار ثبت نخواهد شد!
(2). صحیفه سجادیه به دعاى ششم.
(3). همان مدرک دعاى یازدهم.