در پانزدهمین و آخرین آیه به تعبیر تازه اى در زمینه نامه اعمال برخورد مى کنیم که بسیار گویاست مى فرماید: «در آن هنگام که نامه هاى اعمال گشوده شود.... در آن موقع هرکس مى داند چه چیزى را آماده کرده است»؟! (وَ اِذَا الصُّحُفُ نُشِرَتْ... عَلِمَتْ نَفْسٌ ما اَحْضَرَتْ)
«نُشِرَتْ» از ماده «نشر» به معناى گستردن و باز کردن است این تعبیر در مورد نامه عمل یا به خاطر آن است که به هنگام مرگ پیچیده مى شود و در قیامت به هنگام حساب گشوده خواهد شد، مانند پرونده هایى که با ختم بازپرسى بسته مى شود، و سپس در دادگاه باز مى شود و یا به خاطر آن است که همه آنها نزد خداوند جمع است و در قیامت در میان صاحبانش منتشر و تقسیم مى شود.
هریک از مفسّران یکى از این معانى را برگزیده و بعضى دو احتمال را با هم ذکر کرده اند اما تفسیر اوّل مناسب تر به نظر مى رسد.
به هر حال نامه هاى اعمال چنان گسترده خواهد شد که نه تنها صاحبان آنها از آن آگاهى مى یابند و اعمال فراموش شده را به خاطر مى آورند، بلکه اهل محشر نیز از آن مطلع و آگاه مى شوند، و این خود یکى از اسباب شادى و آرامش نیکو کاران و ناراحتى و عذاب بدکاران است.
آیه 13 سوره اسراء که مى گوید: (وَ نُخْرِجُ لَهُ یَوْمَ الْقیامَةِ کِتاباً یَلْقیهُ مَنْشُوراً) (روز قیامت براى او نامه اى بیرون مى آوریم که آن را گسترده مى یابد» نیز گواه این معناست.
* * *
از مجموع آنچه در آیات فوق آمد به خوبى استفاده مى شود که علاوه بر آگاهى و احاطه علمى خداوند نسبت به اعمال انسان ها، و گواهى اعضاء بدن، و سایر شهود، روز قیامت، اعمال او در نامه اى ثبت است.
این کار به وسیله رسولان و فرشتگان الهى انجام مى گیرد.
روز قیامت که نامه هاى اعمال بدکاران در دست چپ و نیکوکاران در دست راست آنهاست به سخن درمى آید و همه گفتنى ها را مى گوید.
نامه گشوده مى شود و اهل محشر از نیک و بد آن آگاه مى گردند.
صاحبان اعمال نیک با شادى و افتخار همه را به مطالعه اعمالشان دعوت مى کنند و بدکاران از شدت ترس و وحشت و رسوایى فریادشان بلند مى شود.
در این تعبیرات «نکات تربیتى زیادى» نهفته است که در بخش توضیحات خواهد آمد.
* * *