اشاره:
در آیات قرآن مجید بحث هاى گسترده اى درباره «نامه اعمال» (پرونده کارهاى آدمى) دیده مى شود که از آن با تعبیرات گوناگون و متنوعى یاد شده است.
در بسیارى از این آیات تعبیر به «کتاب» که مفهوم وسیعى دارد، هم نامه را شامل مى شود و هم کتاب را، شده است.
و در بعضى دیگر تعبیر به «زُبر» آمده که آن هم جمع «زبور»، مفهومى نزدیک به کتاب دارد.
در بعضى نیز سخن از «طائر» به میان آمده که به معناى پرنده است، پرندگانى که عرب فال نیک به آنها مى زد و سرنوشت خود را به آنها مربوط مى دانست، قرآن با این تعبیر خود مى گوید: پرنده نیکبختى و بدبختى شما همین نامه اعمال شماست!
در بعضى تنها سخن از «نویسندگان نامه اعمال» است و از آنها تعبیر به «رقیب» و «عتید» یا «رسولان پروردگار» یا «کراماً» یا «متلقیان» شده است که هر کدام پیامى مخصوص به خود دارد (دقت کنید).
در این که نامه اعمال چیست؟ و آیا هرکس یک نامه عمل دارد یا بیشتر؟ و نویسندگان نامه اعمال کیانند؟ و چگونه رقم زده مى شود؟ چگونه به دست راست و چپ انسان داده مى شود؟ بحث هاى فراوانى است که بعد از ذکر آیات مربوطه و تفسیر آن به سراغ آنها خواهیم رفت.
ولى نباید فراموش کرد که باز در این جا پیام هاى تربیتى این آیات و مسائل اخلاقى مربوط به آن در درجه اوّل اهمیّت است.
با این اشاره به سوى قرآن باز مى گردیم و به آیات این قسمت گوش جان فرا مى دهیم:
1- (انِّا نَحْنُ نُحْیِى الْمَوْتى وَ نَکْتُبُ ما قَدَّمُوا وَ آثارَهُمْ وَ کُلَّ شَیىء اَحْصَیْناهُ فى اِمام مُبین)
(یس - 12)
2- (وَ وُضِعَ الْکِتابُ فَتَرَى الْمُجْرمینَ مُشْفِقینَ مِمّا فیهِ وَ یَقُولُونَ یا وَیْلَتَنا ما لِهذا الکِتابِ لا یُغادِرُ صَغیرَةً وَ لا کَبیرَةً اِلاّ اَحْصاها)
(کهف - 49)
3- (اَمْ یَحْسَبُونَ اَنّا لا نَسْمَعُ سِرَّهُمْ وَ نَجْواهُمْ بَلَى وَ رُسُلُنا لَدَیْهِمْ یَکْتُبُونَ)
(زخرف - 80)
4- (وَتَرَى کُلِّ اُمَّة جاثِیَةً کُلُّ اُمَّة تُدْعَى اِلى کِتابِها... - هذا کِتابُنا یَنْطِقُ عَلَیْکُمْ بِالْحَقِّ اِنّا کُنّا نَسْتَنْسِخُ ما کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ)
(جاثیه - 28 و 29)
5- (وَ کُلَّ اِنسان اَلْزَمْناهُ طائِرَهُ فى عُنُقِهِ و نُخْرِجُ لَهُ یَوْمَ الْقِیامَةِ کِتاباً یَلْقیهُ مَنْشُوراً - اِقْرَءْ کِتابَکَ کَفَى بِنَفْسِکَ الْیَوْمَ عَلَیْکَ حَسیباً)
(اسراء - 13 و 14)
6- (وُکُلُّ شَیىء فَعَلُوهُ فى الزُّبُرِ - وَکُلُّ صَغیر وَ کَبیر مُسْتَطَرٌ)
(قمر - 52 - 53)
7- (وَکُلَّ شَىء اَحْصَیْناهُ کِتاباً)
(نبأ - 29)
8- (کَلاّ اِنَّ کِتابَ الْفُجّارِ لَفى سِجِّین - وَ ما اَدْراکَ ما سِجِّینٌ - کِتابٌ مَرْقُومٌ... کَلاّ اِنَّ کِتابَ الاْبْرارِ لَفى عِلِّیِّیْنَ - وَ ما اَدْراکَ ما عِلیُّونَ - کِتابٌ مَرْقُوْمٌ - یَشْهَدُهُ الْمُقرَّبُونَ)
(مطففّین 7 تا 9 و 18 تا 21)
9- (اِذْ یَتَلَقَّى الْمُتَلَقِّیانِ عَنِ الْیَمینِ وَ عَنِ الشِّمالِ قَعیدٌ - ما یَلْفِظُ مِنْ قَوْل اِلاّ لَدَیْهِ رَقیبٌ عَتیدٌ)
(ق - 17 و 18)
10- (وَ اِنَّ عَلَیکُمْ لَحافِظینَ - کِراماً کاتِبینَ - یَعْلَمُونَ ما تَفْعَلُونَ)
(انفطار - 10 تا 12)
11- (فَاَمّا مَنْ اُوتِىَ کِتابُهُ بِیَمِینِه فَیَقُولُ هاؤُمُ اقْرَؤُ کِتابَیَه... وَ اَمّا مَنْ اُوتِىَ کِتابَه بِشِمالِهِ فَیَقُولُ یا لَیْتَنى لَمْ اُوْتَ کِتابِیَه - وَلَمْ اَدْرِ ما حِسابِیَه)
(حاقّه - 19 و 25 و 26)
12- (فَاَمّا مَنْ اُوتِىَ کِتَابُهُ بِیَمیِنهِ - فَسَوْفُ یُحاسَبُ حِساباً یَسیراً - وَ یَنْقَلِبُ اِلى اَهْلِهِ مَسْرُوراً - وَ اَمّا مَنْ اُوتِىَ کِتَابَهُ وَ راءَ ظَهْرِهِ فَسَوْفَ یَدْعُوا ثَبُوراً - وَ یَصْلى سَعیراً)
(انشقاق - 7 تا 12)
13- (فَاصْحابُ الْمَیْمَنَةِ ما اَصْحابُ الْمَیْمَنَةِ - وَ اَصْحابُ الْمَشْئَمَةِ ما اَصْحابُ الْمَشْئَمَةِ)
(واقعه - 8 و 9)
14- (وَ اَصْحابُ الْیَمینِ ما اَصْحابُ الْیَمینِ - فى سِدْر مَخْضُود... وَ اَصْحابُ الشِّمالِ ما اَصْحابُ الشِّمالِ - فى سَمُوْم وَحَمیم)
(واقعه - 27 و 28 و 41 و 42)
15- (وَ اِذا الصُّحُفُ نُشِرَتْ... عَلِمَتْ نَفْسٌ ما اَحتضَرَتْ)
(تکویر 10 و 14)
ترجمه:
1- ما مردگان را زنده مى کنیم، و آنچه را از پیش فرستاده اند و تمام آثار آنها را مى نویسیم، و همه چیز را در «کتاب» احصا کرده ایم.
2- و کتاب (کتابى که نامه اعمال همه انسان هاست) در آنجا گذارده مى شود، امّا گنهکاران را مى بینى که از آنچه در آن است ترسان و متوحش اند، و مى گویند واى بر ما! این چه کتابى است که هیچ عمل کوچک و بزرگى نیست مگر این که آن را شماره کرده است؟!
3- آنها چنین مى پندارند که ما اسرار پنهانى و سخنان در گوشى آنها را نمى شنویم آرى رسولان (فرشتگان) ما نزد آنها هستند و مى نویسند.
4- در آن روز هر امتى را مى بینى (که از شدت ترس و وحشت) بر زانو نشسته، هر امتى به سوى کتابش خوانده مى شود - این کتاب ماست که به حق با شما سخن مى گوید (و اعمال شما را بازگو مى کند) ما آنچه را انجام مى دادید مى نویسیم.
5- اعمال هر انسانى را به گردنش قرار داده ایم، و روز قیامت کتابى براى او بیرون مى آوریم که آن را در برابر خود گشوده مى بیند - (این همان نامه اعمال اوست به او مى گوئیم) کتابت را بخوان! کافى است که امروز خود حسابگر خود باشى.
6- و هر کارى را انجام دادند در نامه هاى اعمالشان ثبت است، و هر کار کوچک و بزرگى نوشته مى شود.
7- و ما همه چیز را اِحصا و ثبت کرده ایم.
8- چنان نیست (که آنها درباره قیامت خیال مى کنند) مسلماً نامه اعمال فاجران در سجین است! - تو چه میدانى سجین چیست؟ نامه اى است رقم زده شده و سرنوشتى است حتمى - چنان نیست که آنها (درباره معاد) خیال مى کنند بلکه نامه اعمال نیکان در علیین است و تو چه مى دانى علیین چیست؟! نامه اى است رقم زده شده و سرنوشتى است قطعى که مقربان شاهد آنند.
9- به خاطر بیاورید هنگامى که دو فرشته راست و چپ که ملازم انسان هستند اعمال او را دریافت مى دارند - هیچ سخنى را انسان تلفظ نمى کند مگر این که نزد آن فرشته اى مراقب و آماده براى انجام مأموریت است.
10- و بدون شک نگاهبانانى بر شما گمارده شده والا مقام و نویسنده (اعمال نیک و بد شما) آنها مى دانند، شما چه مى کنید.
11- امّا کسى که نامه اعمالش به دست اوست (از فرط خوشحالى و مباحات) فریاد مى زند که (اى اهل محشر!) نامه اعمال مرا بگیرید و بخوانید. اما کسى که نامه اعمال او بدست چپش داده شده مى گوید: اى کاش هرگز نامهِ اعمالم به من داده نمى شد. و نمى دانستم حساب من چیست!
12- امّا کسى که نامه اعمالش به دست راستش داده شده به زودى حساب آسانى براى او مى شود - و خوشحال به اهل و خانواده اش باز مى گردد و امّا کسى که نامه اعمالش پشت سرش داده شده به زودى فریادش بلند مى شود که اى واى بر من که هلاک شدم! و در شعله هاى سوزان آتش دوزخ مى سوزد.
13- نخست «اصحاب میمنه» هستند چه اصحاب میمنه اى؟ گروه دیگر اصحاب شومند چه اصحاب شومى؟
14- و اصحاب یمین چه اصحاب یمینى آنها در سایه درختان سدر بى خار قرار دارند - و اصحاب شمال چه اصحاب شمال؟ (که نامه اعمالشان به نشانه جرمشان به دست چپ آنها داده مى شود) آنها در میان بادهاى کشنده و آب سوزان قرار دارند.
15- و در آن هنگام که نامه هاى اعمال گشوده شود - آرى در آن موقع هرکس مى داند چه چیز را آماده کرده است!