1- «نفخ صور» یا فریاد مرگ و حیات چیست؟
مى دانیم «نفخ» به معناى دمیدن و «صور» به گفته بسیارى از ارباب لغت به معناى شیپور یا شاخ است (شاخ حیوان را خالى مى کردند و به صورت شیپور در مى آمد، از یک طرف آن را مى دمیدند و از طرف دیگر صداى بلندى برمى خواست).
آیا این تعبیر کنایه اى است از فرمان پایان ناگهانى جهان و فرمان آغاز رستاخیز که از سوى خدا صادر مى شود، و تشبیهى است به آنچه در میان انسان ها معمول بوده است که براى توقف یا حرکت لشکر و قافله به وسیله شیپور همه را آگاه مى ساختند (البتّه آهنگ شیپور توقف با آهنگ شیپور حرکت متفاوت بود).
و هم اکنون نیز در بعضى سربازخانه ها معمول است که در آخر شب شیپور خاموش باش مى زنند، و همه موظفند در آن ساعت استراحت کنند، و صبحگاهان شیپور بیدار باش که همه موظفند از خواب برخیزند و آماده شوند.(1)
یا این که این تعبیر جنبه کنایى ندارد بلکه واقعاً در شیپور دمیده مى شود، ولى واضح است آن، یک شیپور عادى نیست، صاعقه و صیحه عظیمى است که تمام آسمان و زمین را پر مى کند و سبب مرگ ناگهانى همه موجودات زنده مى شود، و یا همه را به حرکت و جنبش در مى آورد و سبب حیات آنها مى شود.
این احتمال مناسب تر، و با ظاهر آیات سازگارتر است.
در حدیثى از امام على بن الحسین(علیه السلام) مى خوانیم: «اِنَّ الصُّوْرَ قَرْنٌ عَظیمٌ لَهُ رَأْسُ واحِدٌ وَ طَرَفانِ، وَ بَیْنَ الطَّرَفِ الاْسْفَلِ الَّذى یَلى الاْرْضَ اِلَى الطَّرَفِ الاْعْلَى الَّذى یَلى السَّماءَ مِثْلُ ما بَیْنَ تُخُوْمِ الاْرَضیْنَ السابِعَةِ اِلى فَوْق السَّماءِ السّابِعَةِ، فیهِ اَثْقابٌ بِعَدَدِ اَرْواحِ الْخَلائِق، وَسِعَ فَمُهُ ما بَیْنَ السَّماءِ وَ الاْرْضِ;
«صور» شاخ بزرگى است که یک سر، و دو طرف دارد، و فاصله میان طرف پایین که در سمت زمین است تا طرف بالا که در سمت آسمان است به اندازه فاصله اعماق زمین هفتم تا فراز هفتمین آسمان است، و در آن سوراخ هایى به تعداد ارواح خلایق است، و دهانه آن به وسعت ما بین آسمان و زمین مى باشد».(2)
در حدیث دیگرى از پیغمبر اکرم(صلى الله علیه وآله وسلم) مى خوانیم:
«الصُّورُ قَرْنٌ مِنْ نُور فیهِ اَثْقابٌ عَلَى عَدَدِ اَرْواحِ الْعِبادِ; صور شاخى است از «نور» که در آن سوراخ هایى به تعداد ارواح بندگان است».(3)
اینها همه نشان مى دهد که این تعبیر کنایه از مطلب مهمى است که در این قالب بیان شده است.
ولى در کلمات جمعى از مفسّران دیده مى شود که «صور» را جمع «صورة» گرفته اند و گفته اند منظور این است که در صورت ها و پیکرهاى انسان ها دمیده مى شود و آنها زنده مى شوند.
این تفسیر علاوه به این که تنها تناسب با نفخه دوّم یعنى نفخه حیات دارد، نه نفخه اوّل، از سوى بعضى از ارباب لغت به شدّت رد شده است.
ابن منظور در لسان العرب از بعضى از علماى لغت نقل مى کند که این خطایى فاحش، و نوعى تحریف کلام الله است، چرا که جمع «صور» در آیات دیگر قرآن به صورت «صُوَر» (بر وزن سخن) آمده است، نه «صُوْر» و اگر کسى جمله «و نُفِخَ فِى الصُّوْر» را «نُفِخَ فِى الصُّوَرِ» (با فتح واو) بخواند بر خدا افترا بسته و کتاب الله را تحریف کرده است.
از این گذشته این تفسیر با آنچه در روایات فوق آمد نیز سازگار نیست، و نیز با آیاتى که تعبیر به «صعقه» و «زجره» و «ناقور» و مانند آن کرده است نمى سازد.
بعید نیست ابداع کنندگان این تفسیر چون نتوانسته اند «نفخ در صور» به معناى دمیدن در شیپور را هضم کنند، ناچار به سراغ این تفسیر رفته اند در حالى که نه «صور» یک «شیپور» عادى است و نه «نفخ» شبیه نفخ هاى ما!
به هر حال از میان سه تفسیرى که گفته شد، تفسیر دوّم مناسب تر و با ظاهر آیات هم آهنگ تر است، این تفسیر دور نمایى از نفخ صور به ما نشان مى دهد هرچند که از توضیح کامل آن عاجز هستیم.
* * *

(1). این احتمال در تفسیر ابوالفتوح رازى، جلد 9 صفحه 421 آمده است.
(2). لئالى الاخبار، جلد 5، صفحه 53 (چاپ جدید مکتبة العلامه).
(3). علم الیقین، صفحه 892.