با همکارى دانشمندان محترم و حجج اسلام آقایان:
محمد رضا آشتیانى
محمد جعفر امامى
عبدالرسول حسنى
محمد اسدى
حسین طوسى
سید شمس الدین روحانى
محمد محمدى

منزلگاه هاى قیامت
مسأله «معاد» مسأله بسیار گسترده اى است، چرا که از یک جهان بسیار گسترده سخن مى گوید، و چون عالمى است ناآشنا و از جهات زیادى با جهان ما متفاوت است، طبعاً بحث هاى پیچیده اى دارد.
ولى به دو دلیل این بحث ها «جالب» و «جذاب» است:
نخست این که به خاطر تازگى هایش حس کنجکاوى هر انسانى را بر مى انگیزد، و دیگر این که توجه به مسأله معاد و مخصوصاً جزئیات آن اثر روانى و تربیتى فوق العاده سازنده اى در روح و جان انسان، و طبعاً در تمام زندگى او دارد، و شاید به همین دلیل در قرآن مجید آن قدر نکات ظریف و جالب و شنیدنى درباره معاد دیده مى شود که درباره هیچ مسأله اى وجود ندارد.
* * *
ما در آغاز در نظر داشتیم که تمام بحث هاى مربوط به «معاد از دیدگاه قرآن» را به صورت «یک مجموعه و در یک جلد» در اختیار خوانندگان عزیز «تفسیر پیام قرآن» بگذاریم، و به همین جهت تا آن جا که ممکن بود در فشردگى بحث ها (بى آن که خلل به طرح مسائل وارد شود) کوشیدیم، ولى به هنگام غوص در دریاى بیکران آیات قرآن - با همین فکر قاصر خود - آن قدر گوهرهاى ارزشمند یافتیم که دیدم امکان ندارد همه را یکجا جمع کنیم، زیرا کتابى مى شد متجاوز از یک هزار صفحه، و چاره اى جز تجدیدنظر در آن فکر، و تصمیم بر نشر این مجموعه در دو جلد نیافتیم.
اتفاقاً بحث هاى جلد «اوّل» و «دوّم» کاملا از یکدیگر متمایز شد، در جلد قبل تمام سخن درباره «کلیات مسائل مربوط به معاد» بود، و در این جلد سخن از «جزئیات و ویژگى هاى معاد از دیدگاه قرآن» است.
یا به تعبیر دیگر اگر مسأله معاد را به یک ساختمان عظیم و بناى با شکوه تشبیه کنیم، در جلد اوّل سفت کارى و زیر بناى ساختمان تمام شده، و در جلد دوّم (همین جلد) به ریزه کارى ها ورو بنا و تزیینات این ساختمان پرداخته مى شود، و به همین دلیل نام «منازل الاخرة - یا - منزلگهاى قیامت» براى آن بسیار مناسب است.
* * *

ذکر این نکته نیز ضرورت دارد که بحث هاى مربوط به معاد عموماً، و آنچه مربوط به جزئیات آن است خصوصاً، بسیار سئوال انگیز است، و «تا آن جا که در توان داشتیم» سعى کرده ایم که براى تمام این «سئوالات» پاسخى از خود «قرآن» یا «احادیث و دلائل منطقى عقلى» بیابیم، و همه جا براى نزدیک ساختن این مفاهیم مهم و پیچیده به اذهان تلاش و کوشش کنیم، ضمناً با استفاده از مثال هاى گویا و زنده مطالب را به اذهان نزدیک سازیم و در این راستا تجربیاتى را که در بحث هاى تفسیرى و اعتقادى داشتیم در این زمینه به کار گرفتیم، امید است با این تلاش توفیقى در این راه نصیب شده باشد، و البتّه قضاوت با شماست.
مسلّماً این کار زمینه اى خواهد شد براى تلاش هرچه بیشتر آیندگان، تا تلاش ها در این راه استمرار یابد، زیرا هیچ کس نمى تواند ادعا کند که آخرین سخن را در این بحث ها گفته است، و چیزى براى گفتن باقى نمانده است.
«خداوند» همه ما را از هر گونه لغزش چه در «علم» و چه در «عمل» چه در «نوشته ها» و چه در «گفته ها» به لطف و کرمش مصون و محفوظ دارد.
و ما را در سایه لطف و عنایتش به سلامت از این منزلگها، به منزل اصلى یعنى کانون رحمتش «جنان عدن»، «جنة الخلد» برساند که طى این راه جز با عنایات و الطاف او براى هیچ کس امکان پذیر نیست.
آمین یا رب العالمین.
قم - حوزه علمیه - ناصر مکارم شیرازى
شعبان 1411
اسفندماه 1369