در اینجا چندان نیازى به بحث نیست، یعنى چیزى مخفى و ناشناخته تقریباً وجود ندارد که روى آن بحث کنیم.

کیست که کمترین اطلاع از تاریخ عرب و اسلام داشته باشد و بتواند فاصله عظیمى را که در مدت 23 سال دعوت پیامبر، فاصله اى که به «طفره فلسفى» بیشتر شباهت داشت تا به «انقلاب» انکار کند.

قومى متروک و فاقد نام و نشان، ملتى که با نظر کنجکاو یک جامعه شناس ماهر هیچ گونه آمادگى براى پیشرفت چشمگیر حتى براى چندین قرن آینده در پیشانى او دیده نمى شد، چه سان مسیر تاریخ بشریت را عوض کرد، و تمدنهاى عظیم روم و ایران و مصر و بابل و سبا را با هم آمیخت و منقلب ساخت، سپس یک رنگ الهى و معنوى به آن زد و تمدنى شگرف و بى سابقه بوجود آورد، که هنوز جامعه شناسان و مورّخان در تشخیص عوامل آن سرگردانند، و علم رغم کتابهاى فراوانى که از ناحیه آنها به عنوان «تاریخ تمدن اسلام» یا عناوینى مشابه آن نوشته شده، هنوز نکات حل نشده درباره عوامل پیدایش آن فراوان است.

این انقلاب و جهش ـ یا هر چه نامش بگذاریم ـ تنها در یک قسمت و به اصطلاح یک بدنه خاص اجتماع نبود، بلکه همه جانبه بود، انقلابى در فرهنگ، در فکر، در اقتصاد در نظامات اجتماعى، در آداب و رسوم، در اخلاق و پرستش، و در همه چیز.

توضیح و شرح هر یک از اینها مسلماً نیازمند به تألیف کتاب جداگانه اى است، ولى خوشبختانه امروز کتابهائى از دانشمندان اسلامى یا غربى در دست داریم که بسیارى از حقایق را در این زمینه روشن مى سازد.

***