با توجه به این حقایق واقعیت زیر را به خوبى مى توان دریافت:

کتابى که در طول 23 سال، در شرایط و حالات گوناگون و کاملا متفاوت شکل گرفته،

کتابى که یک زمان ـ همچون زمان پبامبر در مکه ـ زبان یک اقلیت محروم و ستمدیده و تحت فشار و محاصره اجتماعى بوده، و زمان دیگرى همچون زمان پیامبر در مدینه نماینده افکار یک اکثریت فشرده و پیروز و قدرتمند محسوب مى شده، و در طى این مدت از لابلاى هزاران حادثه تلخ و شیرین گذشته است،

کتابى که آورنده آن مردى درس نخوانده بوده که در یک میحط عقب افتاده و تاریک پرورش یافته،

و از همه بالاتر کتابى که درباره موضوعات کاملا متنوع سخن مى گوید، و مانند کتابهاى معمولى که تنها یک بحث اجتماعى، یا سیاسى، یا فلسفى، یا حقوقى، یا تاریخى، را تعقیب کند نیست.

بلکه گاهى درباره توحید و اسماء و صفات خدا و اسرار آفرینش بحث مى کند، و زمانى درباره احکام و قوانین و آداب و سنن. وقت دیگرى درباره امتهاى پیشین و سرگذشت هاى تکان دهنده آنان، و زمان دیگرى درباره مواعظ و نصایح و عبادات و رابطه بندگان با خدا سخن مى گوید، و به گفته دکتر گوستاولوبون «قرآن کتاب آسمانى مسلمانان منحصر به تعالیم و دستورهاى مذهبى تنها نیست بلکه دستورهاى سیاسى و اجتماعى مسلمانان نیز در آن درج است».

چنین کتابى با این مشخصات عادتاً ممکن نیست خالى از تضاد و تناقض و مختلف گوئى و نوسانهاى زیاد باشد.

و هنگامیکه مى بینیم با تمام این جهات، همه آیات آن همآهنگ، خالى از هر گونه تضاد و اختلاف و ناموزونى است به خوبى مى توانیم حدس بزنیم که این کتاب زائیده افکار انسانها نیست، بلکه از ناحیه خداست.

خود قرآن نیز در یکى از آیاتش به این حقیقت اشاره کرده و صریحاً مى گوید:

أَ فَلا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ وَ لَوْ کانَ مِنْ عِنْدِ غَیْرِ اللّهِ لَوَجَدُوا فیهِ اخْتِلافًا کَثیرًا (سوره نساء ـ آیه 82): «آیا درباره قرآن نمى اندیشند؟! اگر از سوى غیر خدا بود، اختلاف فراوانى در آن مى یافتند».