در آیات متعددى از قرآن مجید اشارات گوناگونى درباره کوهها و اسرار آفرینش آنها دیده میشود که مى تواند پرده از روى حقایق جالبى بردارد:

* وَ أَلْقى فِی اْلأَرْضِ رَواسِیَ أَنْ تَمیدَ بِکُمْ (لقمان ـ 10): «و در زمین کوههاى استوارى قرار داد مبادا شما را بلرزاند (و آرامش را از شما بگیرد)».

* وَ أَلْقى فِی اْلأَرْضِ رَواسِیَ أَنْ تَمیدَ بِکُمْ وَ أَنْهارًا وَ سُبُلاً لَعَلَّکُمْ تَهْتَدُونَ (نحل ـ 15): «و در زمین کوههائى افکند تا از حرکت ناموزون آن جلوگیرى کند، و نهرها و راههائى (از میان کوهها) ایجاد نمود شاید هدایت شوید.»

* وَ جَعَلْنا فیها رَواسِیَ شامِخات وَ أَسْقَیْناکُمْ ماءً فُراتًا (مراسلات ـ 27): «و در آن کوههاى استوار و بلندى قرار دادیم، و آبى گوارا به شما نوشاندیم.»

* أَ لَمْ نَجْعَلِ اْلأَرْضَ مِهادًا وَ الْجِبالَ أَوْتادًا (نباء ـ 6 و 7): «آیا زمین را محل آرامش قرار ندادیم؟! و کوهها را میخهایى (براى زمین)؟!

در آیات فوق چند موضوع جلب توجه میکند:

1 ـ کوهها بمنزله میخهائى هستند که قطعات زمین را از پراکندگى حفظ مى کنند (زیرا میخ معمولا براى جلوگیرى از پراکندگى و از هم پاشیدگى به کار میرود).

2 ـ کوهها مانع اضطراب و لرزش و حرکات ناموزون زمین هستند.

3 ـ رابطه اى میان کوهها و فراهم شدن آب، و مخصوصاً آب آشامیدنى، مطرح شده است و به نظر میرسد که میان این دو رابطه نزدیکى وجود دارد.

این چند نکته که هر کدام یکى از نکات جالب اعجاز علمى قرآن به شمار میرود، ما را به عظمت این کتاب آسمانى و عمق معانى آن آشناتر مى سازد.

اکنون براى روشن شدن این حقیقت به توضیحات زیر توجه فرمائید:

1 ـ کوهها اسکلت زمین محسوب مى شوند ـ کوهها در حقیقت حکم یک زره محکم فولادین را دارند که دور تا دور زمین را احاطه کرده و با توجه به ارتباط و پیوندى که از زیر بهم دارند یک شبکه نیرومند سرتاسرى را تشکیل مى دهند.

اگر این زره محکم و این شبکه نیرومند، کره زمین را نپوشانده بودند، و به عبارت دیگر: پوسته روى زمین از یک قشر نرم و لطیفى همچون خاک و شن (یا مانند آنها) تشکیل یافته بود، مسلماً به آسانى تحت تأثیر جاذبه نیرومند ماه قرار گرفته، جزر و مدها ـ همچون جزر و مد دریاها ـ در آن به وجود مى آمد، و به این ترتیب دائماً در اضطراب و حرکت بود، حرکاتى ناموزون و ویران کننده بدتر از حرکات زلزله ها.

الان هم با اینکه قشر محکمى پوسته زمین را پوشانیده و زرهى بسیار پر مقاومت آن را از هر سو احاطه نموده، باز حرکات خفیف جزر و مد در آن پیدا مى شود (هر بار حدود 30 سانتیمتر پوسته زمین تدریجاً بالا و پائین میرود) ولى چون مقدار آن زیاد نیست تولید ناراحتى نمى کند.

حتى بعضى معتقداند پاره اى از زلزله هاى کنونى اثر مستقیم همین جاذبه ماه است که به واسطه ایجاد جزر و مد در پوسته زمین گاهى تولید شکستگى و ریزش، و به دنبال آن زلزله مى کند.

اکنون فکر کنید اگر این نوسان و حرکت جزر و مدى بر اثر نرم بودن پوسته زمین شدت مى یافت چه میشد؟. آیا هرگز این آرامشى که ما اکنون از زندگى بر روى زمین احساس مى کنیم وجود داشت؟. براى تهیه ساختمانها آن وقت مى بایست چه کنیم؟!

از این گذشته، این پوسته محکم و زره فولادین مى تواند فشار مواد مذاب درونى را که هر لحظه میخواهند پوسته زمین را بشکافند و خارج گردند تا حدود زیادى کنترل کند، اگر این شبکه نیرومند نبود مسلماً زمین چهره دیگرى داشت، اگر امروز کوههاى آتشفشانى را در پاره اى از نقاط مى بینیم آنروز چهره زمین مانند چهره ماه از کوههاى آتشفشانى آبله گون بود، و فشار گازها و مواد مذاب درونى دائماً آن را مى لرزاند.

آیا با توجه به این حقایق، کوهها به منزله میخهاى زمین نیستند و آن را از اضطرابات و نوسانها و متلاشى شدن حفظ نمى کنند؟!

2 ـ کوهها با پنجه هاى نیرومند خود هوا را مى چرخانند ـ در اطراف کره زمین صد کیلومتر هوا (بلکه بیشتر) وجود دارد که تراکم آن روى هم سبب مى شود بر هر سانتیمتر مربعى در حدود یک کیلوگرم فشار وارد کند.

وزن مجموع هواى اطراف زمین را یک عدد 6 که در کنار آن 15 صفر باشد (به واحد تن) حساب کرده اند ـ یعنى 6 ملیون میلیارد تن!

حال فرض کنیم کره زمین با همین سرعتى که دارد (هر دقیقه تقریباً 30 کیلومتر) به دور خود گردش کند اما هواى اطراف آن ثابت بماند چه حادثه اى پیش مى آید؟

از برخورد ملکولهاى هوا با سطح زمین آنچنان حرارتى تولید میشود که همه چیز را مى تواند بسوزاند.

درست توجه کنید، مثالى براى این موضوع ذکر مى کنیم، هواپیماهاى جت سریع السیر هرگز نمى توانند در ارتفاعات پائین حرکت کنند، بلکه مجبورند به هنگام سرعت زیاد کاملا اوج بگیرند، زیرا در غیر این صورت برخورد ذرّات هوا با بدنه و بال هواپیما چنان آن را داغ میکند که خطر انفجار و آتش سوزى هواپیما را تهدید خواهد نمود. لذا خلبانهاى ماهر، هواپیما را به نقاط بالاتر که هواى آن رقیق تر و برخورد ذرات هوا با بال هواپیما نسبتاً کمتر است هدایت میکنند.

اگر حرکت کره زمین در درون قشر ضخیم «هوا» مانند حرکت هواپیماها در هوا بود این ناراحتى بزرگ (بالا رفتن درجه حرارت) پیش مى آمد.

اما خوشبختانه پستیها و بلندیهاى زمین مخصوصاً کوهها این مشکل بزرگ را حل کرده اند، و مانند دانه هاى چرخهاى ساعت پنجه در هوا انداخته و آنرا تدریجاً با خود به حرکت درآورده اند بطوریکه این قشر ضخیم هوا مخصوصاً در قسمتهاى مجاور سطح زمین، پا به پاى کره زمین گردش میکند.(1)

این نیز یک نوع آرامشى است که به برکت وجود کوهها نصیب بشر مى گردد.

3 ـ کوهها وزش بادها را کنترل میکنند ـ میدانیم بر اثر اختلاف درجه حرارت نقاط استوائى و قطبى زمین دائماً بادهائى از قطب به استوا و از استوا به قطب مىوزد، اگر سدّ عظیم کوه ها این وزش ها را کنترل نمى نمودند سطح همه کره زمین ـ مانند سطح کویرها ـ دائماً در معرض طوفانهاى ناراحت کننده و کشنده شن بود، و به این ترتیب انسان هرگز آرامش نداشت و زندگى بر روى کره زمین کار مشکل و طاقت فرسائى بود، ولى کوهها قدرت این طوفانها را در هم مى شکنند و آنها را به صورت ملایم و مفیدى تعدیل مى کنند.

این آرامش و جلوگیرى از اضطراب نیز از برکت کوههاست!.

4 ـ اگر کوهها نبودند این نهرهاى آب جارى و شطهاى عظیم هرگز وجود نداشت، زیرا مى دانیم هوا در ارتفاعات بالاى زمین بسیار سردتر است، و انعکاس تابش گرما از زمین کمتر مى باشد، به همین دلیل مقادیر زیادى از آب به صورت برفها و یخچالهاى طبیعى بر فراز کوهها ذخیره شده، و با آب شدن تدریجى خود منبع دائمى قابل اطمینانى براى نهرها و رودخانه هاى عظیم تشکیل میدهند.

اگر کوهها و ارتفاعات زمین نبودند بارانها به صورت سیلاب سطح زمین را شسته و به زودى به دریاها سرازیر میشدند، و پس از آن زمینهاى خشک در انتظار آب میسوختند، چه اینکه از ذخیره آب جارى محروم بودند، بدیهى است تنها ذخایر آبهاى زیرزمینى هرگز نمى توانست مشکل را حل کند.

بنابراین اگر مشاهده مى کنیم قرآن رابطه میان کوهها و تهیه آب آشامیدنى گوارا و جریان رودخانه ها برقرار ساخته یکى از نکاتش همین است.

با توجه به توضیحات بالا و اثرى که کوهها در وضع زمین دارند نکات سه گانه اى که در آغاز بحث به آن اشاره کردیم کاملا روشن مى گردد و نیاز به بحث بیشترى ندارد، آیا این حقایق نشانه دیگرى از اعجاز علمى قرآن نیست؟

1. در این بحث و بحث سابق از کتاب اعجاز قرآن از نظر علوم روز استفاده شده است.