کوتاه سخن اینکه: از مجموع آیاتى که در باب مبدأ و معاد در قرآن آمده، خدا آن چنان معرفى شده که هیچ گونه عیب و نقص و محدودیت و تعدد در ذات بى مثال راه او ندارد.

عالم به همه چیز، قادر بر همه چیز، با خبر از اسرار درون آگاه از غیب و شهود عالم هستى، حکمش در همه جا نافذ، از کهکشانها گرفته تا دل اتم، از جنین گرفته تا موجودات نیرومند همه و همه سر بر فرمان او هستند

همه جا هست، در هر زمانى وجود دارد، اصولا زمان و مکان براى او مفهومى ندارد، همه موجودات جهان آیات عظمت او هستند و زبان همه آنها به تسبیح او باز.

نه احتیاج و فقر، نه زن و فرزند، و نه خواب و بیدارى، و نه تحول و دگرگونى در ذات او راه ندارد.

هیچ گونه شبیه و شریک ندارد و با اینکه تمام ذرات وجود شاهد هستى او هستند هیچ کدام شبیه و مانند او نیستند.

به همه موجودات روزى میدهد، و همه از خوان نعمت او بهره مندند.

هیچ کس جز او شایسته عبودیت نیست، و همه انبیاء و فرشتگان بندگان او و سر بر فرمان او هستند و حتى بدون اذن او از کسى شفاعت نمى کنند.

در مورد معاد هم تصریح میکند که همان خداى که طرح نخستین جهان را ریخت بار دیگر لباس حیات در اندام انسان مى پوشاند، همان خدائى که در تنگناى رحم صورت گرى میکند و نقشهاى عجیب و شگفت انگیز. بر یک قطره آب ترسیم مى نماید، همان کس که از اعماق خاکهاى تیره و مرده و یکنواخت هزاران نوع زندگى و حیات آفرینش، همان آفریدگارى که زندگى را در دل مرگ و آتش را در درون آب و درخت سبز نگه میدارد، بار دیگر انسانها را به حیات نوینى باز میگرداند.

ذرّه اى از اعمال انسان مخفى نمى ماند، در و دیوار و زمین، و گوشت و پوست بدن انسان، و چشم و گوش و دست و پاى او همه مراقب و گواه اعمال اویند. خوبى و بدى را، حتى به اندازه یک «دانه خردل» یا یک «ذره بى مقدار»، جزا میدهد.

اگر این معارف را در برابر عقائد مذهبى اعراب در دوران جاهلیت بگذاریم فاصله اى که در میان آنها وجود دارد با چیزى غیر از «اعجاز» پر نخواهد شد، زیرا طرق مادى مطلقاً تفسیرى براى این تفاوت نمى توان یافت. (دقت کنید).

***