سئوال بالا یک پاسخ کوتاه و اجمالى دارد، و یک پاسخ مشروح و بس، و در اینجا لازم است نخست سراغ پاسخ اجمالى و کوتاه آن برویم، پس از ذکر این پاسخ و فراهم شدن زمینه فکرى، باید به قرآن نزدیکتر شویم و اعجاز آنرا از دریچه هاى مختلف زیر مشروحاً مورد بررسى قرار دهیم:

1 ـ از دریچه جاذبه و کشش فوق العاده، شیرینى بیان و رسا بودن عبارات تا آنجا که مخالفان پیغمبر اسلام (ص) آنرا «سحر بیان»! نامیدند.

2 ـ از دریچه فرهنگ و معارف دینى.

3 ـ از دریچه علوم و دانشهاى گوناگون.

4 -از دریچه تاریخ.

5 ـ از دریچه قوانین مختلف مدنى و اجتماعى.

6 ـ از دریچه پرده برداشتن از حوادث آینده، و جهات دیگر...

براى تشخیص اعجاز قرآن باید معنى «اعجاز» و شرایط آنرا بخاطر بیاوریم سپس ببینیم آیا راستى قرآن واجد این شرائط هست یا نه؟

همانطور که گفتیم «اعجاز» عبارت از انجام یک کار خارق العاده است کا ما فوق استعداد انسانها ـ حتى نوابغ جهان ـ باشد و حکایت از این کند که یک عامل ما فوق طبیعى در ایجاد آن تأثیر داشته است.

هر گاه چنین کارى از کسى سر زند، و همزمان آن دعوى پیامبرى نماید، و دیگران را به انجام مثل آن دعوت کند، و همه در برابر وى عاجز بمانند چنین کارى «اعجاز» است و آورنده آن مسلماً از یک مبدأ ما فوق طبیعى و به عبارت دیگر از ناحیه مبدأ جهان آفرینش، تأیید میگردد.

بنابراین روح اعجاز را میتوان در سه جمله زیر خلاصه کرد:

انجام یک عمل خارق العاده همزمان با دعوى نبوت، دعوت دیگران به انجام مشابه آن، و عجز و ناتوانى عموم در برابر این دعوت.

بدیهى است این دعوت عمومى که اصطلاحاً آنرا «تحدى» میگویند هر قدر قویتر و گویاتر، و اعتراف دیگران به عجز و ناتوانى صریحتر باشد، قدرت اعجاز زیادتر خواهد بود.