مسأله ـ تعیین مهر در عقد دائم واجب نیست، و بدون آن عقد صحیح است؛ ولى چنانچه بعدآبازن نزدیکى کندبایدمهر او را مطابق معمول زنهایى که مثل او هستند، بدهد.
سؤال ـ شایستگى زنان مسلمان را به چه مهریّهاى مىدانید؟ و براى دختران و پسران جوان و پدر و مادرهاى آنان در این زمینه چه توصیهاى دارید؟
جواب : اخلاق اسلامى ایجاب مىکند که مهریّه ها سبک باشد، و اصولا ازدواج با هزینه کم انجام گیرد، که مایه سعادت زوجین خواهد شد، و سنگین کردن بار ازدواج شرعآ مذموم و عواقب ناگوار و مسؤولیّت شدید دارد.
سؤال ـ آیا زوج مىتواند مهریّه همسر خود را آموزش تلاوت قرآن قرار دهد؟ در صورت مثبت بودن، اگر مرد تلاش خود را انجام دهد، ولى زن به جهت کُند ذهن بودن نتواند یاد بگیرد، وظیفه زوج چیست؟

جواب : آموزش قرآن مىتواند مهریّه بوده باشد و مرد باید وظیفه خود را انجام دهد، اگر زوجه استعداد نداشت و مرد کوشش لازم را کرد، دَین خود را ادا کرده است.
سؤال ـ مرسوم است که عقد را به انضمام یک جلد کلام اللّه مجید جارى مىکنند، آیا این کار به معنى تعلیم قرآن به زوجه است، تا بر مرد واجب باشد قرآن را به همسرش تعلیم بدهد، یا معناى دیگرى دارد؟
جواب : قرار دادن قرآن جزء مهریّه کار خوبى است، و مفهومش تهیّه یک جلد کلام اللّه مجید براى زوجه است، نه آموزش قرآن؛ ولى لازم است قیمت آن در موقع عقد تعیین شود، تا مبهم نباشد.
سؤال ـ حدّ و میزان مهریّه چقدر است؟ حدّاقلّ و حدّاکثر آن را بیان کنید.
جواب : مهر حدّ ثابتى ندارد، ولى شایسته است از مهریّه هاى سنگین پرهیز شود، طبق برخى از روایات زنانى که مهریّه سنگین دارند شوم هستند.(1)
 
سؤال ـ لطفآ پیرامون اقسام سه گانه مهریّه؛ «مهر المثل»، «مهر المسمّى» و «مهر السنّه»، توضیحى بیان فرمائید.
جواب : منظور از «مهر المسمّى» همان مهرى است که در عقد نامبرده مىشود. و مراد از «مهرالمثل» آن است که مثلا به هنگام عقد نامى از مهر نبردهاند، در این صورت باید دید مهرامثال آن زن در عرف و عادت چقدر است و به او بپردازند. و منظور از «مهر السنّه» مهر حضرت فاطمه زهراء(س) است، که معروف است پانصد درهم (دویست مثقال نقره مسکوک) بوده است.
سؤال ـ اگر مردى مهریّه همسرش را به قدرى سنگین کرده باشد که معادل حقوق ماهیانه تمام عمرش هم کفاف آن را نکند، چنین مهریّه و عقدى چه حکمى دارد؟
جواب : کار خوبى نکرده، ولى عقد و مهر باطل نیست؛ مگر این که در حدّى باشد که آن مهریّه را سفیهانه بدانند.
سؤال ـ با توجّه به این که مورّخین مهریّه بزرگ بانوى اسلام، حضرت فاطمه
زهراء(س) را مختلف نقل کردهاند:
1ـ برخى آن را یک زره جنگى به مبلغ 480 درهم، به اضافه یک دست لباس کتان و یک قطعه پوست گوسفند گفتهاند.
2ـ بعضى آن را چهارصد درهم شمردهاند.
3ـ و برخى دیگر چهارصد مثقال نقره بیان کردهاند.
و از طرف دیگر در روایتى مهریّه آن حضرت «شفاعت گنهکاران از امّت پدرش»(2)
آمده است، آیا صرف تعیین مهریّه حضرت زهرا(س) (مهرالسّنه) براى عروسان، بدون تعیین ارزش فعلى آن، صحیح است؟
جواب : معروف است که مهرالسّنه معادل پانصد درهم مىباشد (هر درهم تقریبآ پانصد تومان، که مجموعآ حدود دویست و پنجاه هزار تومان مىشود)(3)  هر گاه در
محیط زوجین این شهرت وجود داشته باشد کافى است، و الّا باید تعیین کنند.
سؤال ـ اگر زنى مهریّه خویش را، مهر السّنه قرار دهد، آیا معادل آن را طلب دارد، یا مهر المثل بر عهده زوج است؟
جواب : چنانچه طرفین مىدانستهاند که مهر السّنه طبق مشهور پانصد درهم نقره است اشکالى ندارد، و باید با پول رایج حساب کنند؛ امّا اگر هر دو، یا یکى از آنها آگاه نبودهاند، احتیاط آن است که در مورد مقدار مهر با هم مصالحه کنند.
سؤال ـ از آنجا که در زمان ما درهم سکّه دار وجود ندارد، آیا معیار قیمت مهر السّنه، نرخ نقره معمولى و بدون سکّه است؟
جواب : در شرایطى که درهم سکّه دار وجود ندارد باید فرض را بر این بگیریم که اگر نقره موجود سکّه دار و رایج وجود داشت چه اندازه به قیمت آن افزوده مىشد؟ سپس اضافه قیمت را بطور تقریبى حساب کنیم و بر آن بیفزائیم. و از آنجا که این حکم، یک حکم استحبابى است محاسبات تقریبى در آن ضرر ندارد.

مسأله ـ در صورتى که مدّتى براى دادن مهر در عقد تعیین نشده باشد، زن حق دارد مهر خود را فورآ مطالبه کند، بلکه مىتواند پیش از گرفتن مهر از نزدیکى کردن شوهر خوددارى نماید، چه شوهر توانایى بر دادن مهریّه داشته باشد یا نه؛ مگر این که عدم توانایى او قرینه بر این باشد که مهر از اوّل بر ذمّه بوده، نه بصورت نقدى.
سؤال ـ هر گاه زن جز به گرفتن مهر، حاضر به تمکین نشود، و شوهر قادر بر اداى آن نباشد، و در عین حال بگوید: «طلاق نمىدهم، و تا پایان عمر نفقه مىپردازم». حکم این مسأله چیست؟
جواب : اوّلا: زن حق دارد قبل از تمکین مطالبه مهر کند؛ حتّى اگر شوهر قدرت بر پرداخت مهریّه نداشته باشد.
ثانیآ: اگر شوهر قدرت بر پرداخت مهریّه ندارد، باید نفقه را بدهد.
ثالثآ: اگر این امر مدّتها ادامه یابد و باعث ضرر و زیان زوجه، یا عسر و حرج شدید او شود، حاکم شرع مرد را وادار به طلاق مىکند، و اگر طلاق نداد حاکم شرع طلاق مىدهد و نصف مهر بر ذمّه زوج مىماند تا وقتى که قدرت بر پرداخت پیدا کند.
سؤال ـ آیا حقّ امتناع زوجه از تمکین، در فرض عدم پرداخت مهریّه از سوى مرد، مختصّ به دخول است، یا شامل سایر استمتاعات و یا اطاعت از زوج در امور لازمه (از قبیل اقامت در منزل شوهر، یا مسافرت با اذن او) نیز مىگردد؟
جواب : ظاهر این است که زن مىتواند بدون گرفتن مهر معجّل، خود را مطلقآ تسلیم شوهر نکند، و در این مدّت بر زوج واجب است نفقه او را بدهد.
سؤال ـ زوجه از شوهر خود تمکین نموده، ولى زوج قدرت نزدیکى با وى را، به علّت عدم قدرت جنسى، نداشته است؛ وى اکنون تمکین مجدّد را، منوط به دریافت کلّ مهریّه مىنماید. آیا به علّت عدم دخول، حقّ زوجه به قوّت خود باقى است، یا در فرض مسأله، حقّ او ساقط شده است؟
جواب : حقّ زوجه در گرفتن مهریّه قبل از تمکین مجدّد ثابت است؛ مشروط بر این که مهر حالّ بوده باشد، نه بر ذمّه زوج.

سؤال ـ هر گاه مهریّه حالّ (نقد) باشد، و شوهر قدرت پرداخت آن را بصورت یکجا نداشته باشد، و در صورت تقسیط بتواند ظرف چند سال بپردازد، آیا دادگاه مىتواند بدون رضایت زوجه با تقسیط مهریّه، و با وصول اوّلین قسط آن (بدون رعایت حقّ عدم تمکین زوجه) وى را مجبور به تمکین نماید؟
جواب : در صورتى که قرائنى، مانند سنگین بودن مهریّه و عدم تمکّن زوج به هنگام اجراى عقد، چنین نشان دهد که مهریّه یکجا قابل پرداخت نیست، بلکه منظور تدریجى، یا عندالقدرة و الاستطاعه بوده است، باید زن با گرفتن قسط اوّل تمکین کند.
سؤال ـ مردى زنى را به عقد خود درآورده، ولى هنوز عروسى نکردهاند، امّا زن از طریق انزال در محل باردار شده است، اگر قبل از عروسى از هم جدا شوند، آیا مهریّه تنصیف مىشود؟
جواب : هر گاه مرد سبب باردار شدن زن شده، احتیاط واجب آن است که تمام مهر را بدهد؛ هر چند دخول نکرده باشد.
سؤال ـ آیازوجه غیرمدخوله بعدازفوت زوج،مستحقّ تمام مهریّه است،یا نصف آن؟
جواب : مستحقّ تمام مهر است.
سؤال ـ آیا در صورت فوت زوجه قبل از دخول، مهریّه وى نصف مىشود؟
جواب : تمام مهر را مىبرد، تنها طلاق است که سبب تنصیف مىشود.
سؤال ـ آیا آمیزش با زوجه در دوره نامزدى نیز موجب پرداخت مهریّه کامل، در فرض متارکه و طلاق، مىگردد؟
جواب : آرى موجب پرداخت مهریّه کامل مىگردد.
سؤال ـ آیا بین باکره و زنان دیگر، در این مورد که دخول باعث مهر کامل و عدم دخول باعث تنصیف مهریّه مىشود، فرقى هست؟
جواب : فرقى میان باکره و غیر او از این جهت نیست.
سؤال ـ مهریّه خانمى چهل سال قبل دو هزار تومان تعیین شده است، و اکنون تقاضاى اداء آن را دارد، شوهر حاضر است همان مبلغ را بپردازد، ولى زن مىگوید :
«شوهرم در آن زمان مهریّه را یک ساعت آب و نصف منزل قرار داد و من هم قبول کردم، ولى بخاطر مشکل ثبتى، همان مبلغ دو هزار تومان قرار داده شد». اکنون با توجّه به تورّم شدید حکم این مسأله چیست؟
جواب : اگر آن زن ثابت کند که مهریّه واقعى همان آب و منزل بوده، حق دارد آن را بگیرد، و اگر مهریّه دو هزار تومان بوده، مىتواند معادل آن را به قیمت امروز (طبق نرخ متوسّط تورّم اجناس) بگیرد. در سایر مطالبات نیز حکم همین است؛ یعنى هر گاه فاصله زمانى و تورّم زیاد باشد به قیمت روز محاسبه مىشود.
سؤال ـ هفده سال پیش به عقد مردى در آمدم، و در این مدّت علیرغم تمام مشکلات همراه او بودم، وى هم اکنون صاحب 25 میلیون تومان سرمایه است و اقدام به ازدواج مجدّد کرده و مرا طلاق داده است، با توجّه به تنزّل شدید ارزش پول، آیا مىتوانم مهریّهام را به قیمت امروز بگیرم؟ آیا در برابر زحماتى که براى خودش و بچّههایش کشیدهام، چیزى به من مىرسد؟
جواب : چنانچه ارزش مهریّه نسبت به زمان گذشته تفاوت کلّى کرده، باید به قیمت امروز بپردازد. و اگر در مقابل خدمات شما قول داده که جبران کند، موظّف است به قولش عمل کند.
سؤال ـ شخصى که با پدرش زندگى مىکرده از دنیا رفته و هیچ گونه مالى از خود نداشته است، آیا مهریّه زوجه او بر پدرش مىباشد؟
جواب : مهریّه زن بر عهده شوهر است، نه پدر؛ مگر این که پدر شوهر آن را تضمین کرده باشد، یا مزد کارهاى فرزندش را نداده باشد، و آن مزد به اندازه مهریّه یا بیشتر از آن باشد.
سؤال ـ پدر داماد قسمتى از مهریّه عروسش را بر ذمّه مىگیرد، ولى قبل از عروسى و پس از عقد، یعنى هنگامى که مىخواستند مهریّه را ثبت کنند از تعهّد خود استنکاف مىورزد و داماد مهر را به وجه نقد مصالحه و بر ذمّه خود مىگیرد و سپس عروسى واقع مىشود، آیا عروس مىتواند مدّعى آنچه بر ذمّه پدر شوهر بوده است، شود؟

جواب : اگر موقع خواندن صیغه عقد بر ذمّه گرفته موظّف است بپردازد، و بازگشت جایز نیست.
سؤال ـ در صورت اختلاف زوجین در مقدار و وصف مهریّه، قول کدام یک مقدّم مىشود؟ اگر هیچ کدام دلیلى جهت ادّعاى خود نداشته باشند چطور؟
جواب : چنانچه زوج مدّعى مقدار کمتر است، قول او پذیرفته مىشود، مگر این که دلیلى بر خلاف آن اقامه شود.
سؤال ـ در بعضى ازدواجها مهریّههاى سنگینى در نظر گرفته مىشود، که عندالمطالبه نیز مىباشد، در حالى که مرد 500 هزار تومان هم پول ندارد. ولى براى این که ازدواج سر بگیرد، مثلا 20 میلیون تومان مهرِ پیشنهادى را مىپذیرد، و شاید در طول عمر خود به این مبلغ دست نیابد، و از اوّل نیز محرز است که در صورت مطالبه، قادر بر پرداخت چنین مهریّهاى نخواهد بود. این نوع ازدواجها شرعآ چه حکمى دارد؟
جواب : این گونه مهریّهها با چنان قرائنى که ذکر شد، جدّى نیست. و جمله عند المطالبه را باید حمل بر عند القدرة و الاستطاعة کرد. بنابراین، به اجرا گذاشتن این گونه مهریّهها در صورت عدم قدرت جایز نمىباشد.
سؤال ـ بکارت دخترى در اثر تصادف زایل شده است. آیا ارش البکاره گرفته مىشود، یا مهر المثل؟
جواب : باید مهر المثل بپردازد.
سؤال ـ شخصى ازدواج مىکند، و در حین اجراى عقد عالمآ و عامدآ مهریّهاى معیّن مىکنند، که زوج فعلا توانایى پرداخت آن را به هیچ وجه ندارد، و ممکن است در مدّت طولانى هم نتواند آن را بپردازد. عرفآ هم این گونه مهریّهها را در ذمّه زوج نسیه حساب مىکنند، و زوجه هم در موقع اجراى عقد قصد مطالبه ندارد. آیا این گونه مهریّهها در شرع مقدس حالّ است، یا مؤجّل ؟
جواب : در فرض سؤال این گونه مهریّهها مؤجّل است.
سؤال ـ در مواردى که مهرالمثل واجب مىشود، آیا حدّاقل یا حدّاکثرى وجود دارد؟

جواب : ظاهر این است که در مهرالمثل حدّ معینى نیست، و الّا مهرالمثل صدق نمىکند، و روایاتى که خلاف آن را بگوید ظاهرآ معمول بهاى اصحاب نیست.
سؤال ـ مرسوم است که در موقع ازدواج و در زمان عقد مهریّه را دو قسمت مىکنند؛ یک قسمت را به عنوان کمک به تهیّه جهیزیّه اخذ مىکنند، و مابقى در ذمّه زوج مىماند. لکن در تمام دادگاهها با استناد به ماده 1085 قانون مدنى که مىگوید : «زن مىتواند تا مهر به او تسلیم نشده از ایفاى وظایفى که در مقابل شوهر دارد امتناع کند، مشروط بر این که مهر او حالّ باشد. و این امتناع مُسقط حقّ نفقه نخواهد شد» تمسّک کرده، تمام مهریّهها را حالّ (نقد) حساب مىکنند. نظر حضرتعالى در این مورد چیست؟
جواب : مهریّه در صورتى که قید و شرطى نداشته باشد، حالّ است ؛ ولى گاه قرائنى وجود دارد که مهریّه نسیه است. مثلا مهریّه سنگین است، و مىدانیم شوهر یک جوان کارگر، یا یک جوان دانشجوست، و چیزى ندارد که فورآ بدهد. در این گونه موارد مهریّه حال نیست، و زوجه نمىتواند آن را مطالبه کند. همچنین اگر مهریّه را دو بخش کنند، نقد و نسیه، در این جا تنها مىتواند نقد را مطالبه کند.
سؤال ـ دخترى، با جانبازى که قادر بر نزدیکى نیست، ازدواج مىکند. یک هفته پس از تلقیح، کارشان به طلاق مىکشد ؛ در این مورد لطفآ به سؤالات زیر پاسخ دهید :
1ـ مهریّه دختر نصف است، یا تمام؟
جواب : در صورتى که تلقیح بوسیله شوهر انجام نشده باشد، مهریّه کامل نمىشود.
2ـ آیا براى ازدواج مجدّد، باز هم اجازه پدر لازم است؟
جواب : پس از وضع حمل، اجازه پدر لازم نیست.
3ـ آیا این دختر نیاز به عدّه دارد؟ مدّت عده وى چقدر است؟
جواب : عده او وضع حمل است.
4ـ آیا مىتواند با پدر آن جانباز ازدواج کند؟
جواب : جایز نیست.
5ـ اگر زنى با چنان جانبازى ازدواج کند، و پس از تلقیح جدا شود، دخترش مىتواند با
جانباز ازدواج کند؟
جواب : در صورتى که دخول از سوى جانباز حاصل نشده باشد، اشکالى ندارد.
سؤال ـ اگر زنى قبل از عقد مهریّه خویش را چه در نکاح دائم یا موقّت ببخشد، آیا مىتوان صیغه عقد را بدون مهریّه خواند؟
جواب : در عقد موقّت لازم است مدّت و مهریّه هر دو معلوم باشد، امّا در عقد دائم قرار ندادن مهریّه ضررى نمىزند، و عقد صحیح است. و بخشیدن مهریّه قبل از عقد معنا ندارد.
سؤال ـ در صورتى که زوجه دائمى شخصى، با مرد اجنبى فرار نموده و از کشور خارج شود. آیا زن مىتواند شخصآ، یا با اعطاى وکالت به غیر، نسبت به دریافت مهر خود اقدام قانونى نماید؟ آیا چنین زنى مستحقّ دریافت مهریّه مىباشد؟
جواب : با توجّه به این که مهریّه مربوط به سابق است حقّ گرفتن آن را دارد؛ ولى هر دو نفر از نظر قضایى قابل تعقیب هستند، و از نظر اسلام مجازاتشان شدید است.
سؤال ـ اگر مردى در شب زفاف به علّت عنن، یا عامدآ، به وسیله انگشت، یا شىء مناسب دیگرى غیر از آلت رجولیّت، بکارت همسرش را زایل نماید، بفرمایید: اولا: آیا این عمل تعزیر دارد؟ و ثانیآ : آیا این کار در حکم دخول، و زوجه مستحقّ کلّ مهر است؟
جواب : در صورت عدم رضایت زوجه، تعزیر دارد. و زوجه مستحقّ کلّ مهر است.
 

(1) . روایات متعدّدى به این مضمون در کتاب شریف وسائل الشیعه، جلد 15، ابواب المهور، باب 5، آمده است.
(2) . احقاق الحق، جلد 10، صفحه 367.
(3) . قیمت درهم در زمانهاى مختلف، متغیّر است؛ قیمت مزبور مربوط به سال 1384 ه .ش مىباشد.