نماز و اذان
راه حلّ سستى و كاهلى در نماز: براى رسيدن به اين هدف، رعايت امور زير لازم است:
1. معرفت خداوند بزرگ كه مانع توجّه به مسائل كم‌اهميّت دنيوى مى‌شود. 2. شناخت فلسفه و معناى نماز 3. آگاهى از عواقب ترك نماز و سستى در آن 4. انتخاب دوست مناسب و اهل نماز. 5. شركت در نماز جماعت. 6. مداومت بر نماز اوّل وقت 7. دورى از گناه. 8. انجام دادن مستحبّات. 9. تمرين و استمرار با برنامه‌ريزى مناسب.
. حضور قلب در نماز : براى تحصيل حضور قلب رعايت امور زير لازم است: 1. توجّه به معرفت خداوند بزرگ كه مانع توجّه به مسائل كم اهميّت دنيوى مى‌شود. 2. تمركز حواس و عدم توجّه به مسائل و كارهاى پراكنده. 3. انتخاب محلّ مناسب. 4. دورى از گناه. 5. شناخت فلسفه و معنى نماز. 6. انجام دادن مستحبّات.
7.تمرين و استمرار.[1]
. نماز به زبان عربى : خواندن نماز به زبان واحد، رمز وحدت مسلمين است و يادگيرى ترجمه آن، كار ساده‌اى است. اگر ساعتى وقت صرف آن كنيد براى يك عمر كافى است.
. نماز كسى كه شراب خورده : شرب خمر حرام و از گناهان كبيره است و چنانچه در حال مستى باشد نمازش باطل است؛ ولى اگر مست نباشد بايد دست و دهان خود را آب بكشد، وضو بگيرد و نماز بخواند؛ هر چند ثواب نماز او كمتر است.
. خواندن نماز هنگام اذان : هنگام شروع اذان مى‌توان نماز را شروع كرد امّا در مورد نماز صبح، احتياط آن است كه پنج دقيقه بعد از تمام شدن اذان، نماز را بخواند.
. تكليف فرد خواب، مجنون و بيهوش : معمولاً خواب اختيارى است ولى جنون اختيارى نيست امّا اغما نه جنون محسوب مى‌شود و نه خواب. روايات متعدّدى داريم كه اگر اغما در نيمى از روز باشد و قبل از آن نيّت كرده باشد احتياط آن است كه قضا كند امّا اگر در تمام روز باشد روزه از او ساقط مى‌شود و اگر در تمام وقت نماز بى‌هوش باشد نمازش قضا ندارد.
. انحراف از قبله در نمازهاى گذشته : انحراف سهوى در صورتى كه كمتر از 90 درجه بوده، نمازهاى گذشته صحيح است وگرنه بايد به‌تدريج قضا كنيد. در مورد انحراف عمدى تنها تا پنج الى شش درجه مانعى ندارد و بيش از آن جايز نيست.
. نماز و روزه در قطبين : در مورد روزه در مناطقى كه روز يا شب آنها خارج از متعارف است (مثلاً بيش از هجده ساعت)، بايد روزه خود را مطابق مناطق معتدل در آن زمان به‌جا بياورد؛ مثلاً همان زمان را در تهران يا قاهره در نظر بگيرد كه طول شب و روز چقدر است، زيرا آن مناطق طلوع و غروب و نصف النهار دارند، سپس با افق خود آن را تطبيق كند. به تعبيرى ديگر، اگر در آن فصل از سال در منطقه معتدله مورد نظر، طول روز چهارده ساعت است، آنها هم چهارده ساعت روزه مى‌گيرند به اين معنا كه از طلوع فجر آنجا شروع مى‌كند و چهارده ساعت روزه مى‌گيرد و در زمستان كه روزهاى منطقه معتدله مورد نظر مثلا دوازده ساعت است، بايد از طلوع فجر آنجا شروع كند و دوازده ساعت روزه بگيرد (مطابق مثال بالا) و امّا در مورد نماز در جاهايى كه روز زياد كوتاه نيست، مطابق طلوع و غروب وظهر آن محل به‌جا آورد و اگر طول روز زياد كوتاه باشد، مطابق آنچه در روزه نوشتيم عمل كند.
. نماز فرادا به هنگام نماز جماعت : هرگاه هتك نماز جماعت يا توهين به امام جماعت محسوب شود، جايز نيست در غير اين صورت اشكالى ندارد.
. قنوت فارسى : خواندن ذكر قنوت و اذكار ديگر نماز به غير عربى اشكال دارد.
. شهادت ثالثه در نماز : چون ائمّه معصومين اجازه اضافه كردن شهادت ثالثه را نداده و خود نيز اين كار را نمى‌كرده‌اند، اين كار صحيح نيست و وظيفه ما در چنين موارد پيروى از دستورهاى آن بزرگواران است.
.سجده برمُهرجرم گرفته :نماز خواندن بر روى مهرى كه رنگ آن تغيير كرده اشكال ندارد، امّا اگر جرم دارد بايد برطرف شود.
. سجده بر مهر شكسته : سجده بر مهر شكسته اشكال ندارد، امّا نبايد اندازه آن كمتر از يك بند انگشت باشد.
. جهر و اخفات نماز ظهر در روز جمعه : اگر در حضر نماز بخوانند بلند خواندن مستحبّ است و اگر در سفر باشد در صورتى مستحبّ است كه با جماعت بخواند نه فرادى.
. بستن چشمان در نماز : بستن چشمان در نماز مكروه است، ولى اگر راه حضور قلب منحصر به آن شود، مستحب بودن آن بعيد نيست.
. اضافه كردن «و عجّل فرجهم» در نماز : اشكالى ندارد، ولى گاه ترك شود تا تصوّر نشود جزءِ نماز است.
. امامت غير روحانى : هرگاه دسترسى به روحانى واجد شرايط نباشد، امامت غير روحانى واجد شرايط امامت جماعت اشكالى ندارد، ولى اگر دسترسى به روحانى واجد شرايط باشد، احتياط آن است كه او را مقدّم بدارند.
. اقتدا به امام جماعت مخالف حكومت اسلامى: لازم است با زبان خوش توأم با ادب و احترام او را ارشاد كرد.
. اقتدا به امام جماعت ناشناس : هرگاه عدّه‌اى از مومنين ظاهرالصّلاح به وى اقتدا كرده باشند، يا در مساجد مهمّ شهر كه بدون تحقيق با كسى نماز نمى‌خوانند اقامه جماعت مى‌كند، مى‌توان به او اقتدا و فضيلت نماز جماعت را درك كرد.
. امام راتب : امام راتب حقّ خاصّى بر مسجد پيدا نمى‌كند و در غياب او مى‌توان از امام ديگرى استفاده كرد، ولى سزاوار است احترام امام راتب رعايت شود.
. تخلّفات امام جماعت : بايد با زبان خوب اين مطلب را به او تذكّر داد تا إن‌شاءالله اين كار را ترك كند.
. شركت در نماز جماعت اهل تسنّن : هرگاه به منظور ايجاد وحدت صفوف مسلمين باشد اشكالى ندارد و نماز صحيح است.
. جدا شدن از نماز جماعت : بنابر احتياط واجب، بدون عذر نمى‌توان از جماعت جدا شد و نيّت فرادا كرد، خواه از اوّل تصميم بر اين كار داشته باشد يا در اثناءِ نماز.
. شيوه نماز دور كعبه به اعتقاد شيعه : به همين شكل كنونى (نماز استداره) خوانده مى‌شود.
. دست دادن پس از نماز جماعت : هرگاه اين كار به قصد مطلوبيّت مطلقى كه دارد، نه يك عمل عبادى بعد از نماز، انجام شود و گاه نيز آن را ترك كنند، اشكالى ندارد.
. چگونگى نماز قضا : نماز قضا را بايد به همان صورت كه قضا شده به‌جا آورد. اگر شكسته قضا شده، شكسته و اگر به صورت تمام قضا شده، تمام به‌جا آورند. اگر نماز ظهر و عصر بوده آهسته، واگر صبح و مغرب و عشا بوده مردان بلند بخوانند.
. ترتيب در قضاى نمازها : رعايت ترتيب در قضاى نمازها لازم نيست مگر در نماز ظهر و عصر از يك روز و همچنين مغرب وعشاى مربوط به يك روز؛ بنابراين، مى‌توان ابتدا تمام نمازهاى صبح را قضا كرد، سپس نمازهاى ظهر، سپس نمازهاى عصر و پس از آن نمازهاى مغرب و سپس نمازهاى عشا.
. قضاى نماز و روزه والدين : بر پسر بزرگ‌تر واجب است نمازها و روزه‌هايى را كه والدين بر اثر عذر شرعى ترك كرده وموفّق بر قضاى آن نشده‌اند به‌جا آورد و نسبت به غير آن وظيفه‌اى ندارد؛ مگر اينكه وصيّت كرده باشند كه مطابق آن بايد عمل كرد؛ هر چند در صورت امكان شايسته است فرزندان نسبت به آنچه بر آنها واجب نيست نيز اقدام كنند.
. قضاى نمازها و روزه‌هايى كه مقدار آن معلوم نيست : آن مقدار كه يقين دارد قضا شده به‌جا مى‌آورد و در مورد مقدار مشكوك وظيفه‌اى ندارد.
. زمان به‌جا آوردن نماز قضا : خواندن نماز قضا محدود به زمان خاصّى نيست ودرهر ساعتى از شبانه روز مى‌توان آن را به‌جا آورد. البتّه بايد درخواندن آن‌كوتاهى نشود، ولى واجب نيست آن را فوراً به‌جا آورد، مگر آنكه يك يا دو نماز قبل از آن قضا شده باشد كه احتياط واجب اين است كه پيش از نماز همان روز آن را قضا كند.
. موارد وجوب نماز آيات : نماز آيات در چهار صورت واجب مى‌شود: 1 و 2. گرفتن خورشيد و ماه هرچند مقدار كمى از آنها بگيرد، خواه كسى بترسد يا نه. 3. زلزله، خواه كسى بترسد يا نه. 4.صاعقه و بادهاى سياه و سرخ و هرگونه حوادث خوفناك آسمانى در صورتى كه اغلب مردم بترسند، بلكه براى حوادث خوفناك زمينى اگر موجب وحشت بيشتر مردم شود احتياط واجب آن است كه نماز آيات بخوانند.
. روش خواندن نماز آيات : نماز آيات را به چند روش مى‌توان خواند كه دو روش آن به شرح زير است: 1. بعد از نيّت و گفتن تكبير و خواندن حمد، آيه‌هاى يك سوره را پنج قسمت كند ويك قسمت از آن را بخواند و به ركوع رود، بعد سر بردارد وقسمت دوم از همان سوره را (بدون حمد) بخواند و به ركوع رود وهمين طور تا پيش از ركوع پنجم سوره را تمام كند و بعد به ركوع رود وركعت دوم را به همين صورت به‌جا آورد و بعد از سر برداشتن دو سجده كند و ركعت دوم را نيز مانند ركعت اوّل به‌جا آورد و در آخر تشهّد بخواند و سلام گويد.
2. بعد از نيّت، تكبير بگويد و يك حمد وسوره كامل بخواند وبه ركوع رود و سر از ركوع بردارد، دوباره يك حمد و يك سوره كامل بخواند، باز به ركوع رود، تا پنج بار اين كار را انجام دهد، بعد از سربرداشتن از ركوع پنجم دو سجده كند وبرخيزد و ركعت دوم را مانند ركعت اوّل به‌جا آورد و تشهّد بخواند و سلام دهد.
. زمان نماز آيات در وقت زلزله يا صاعقه: هنگامى‌كه زلزله يا صاعقه و مانند آن اتّفاق مى‌افتد بايد بلافاصله نماز آيات خواند واگر نخواند معصيت كرده و احتياط مستحب آن است كه تا آخر عمر هر وقت توانست بخواند.
. وقت نماز آيات هنگام خورشيد يا ماه گرفتگى : وقت نماز آيات از وقتى است كه شروع به گرفتن كرده و تازمانى كه كاملًا باز نشده ادامه دارد، ولى احتياط مستحب آن كه است قبل از شروع به باز شدن نماز را بخواند.
. قضاى نماز آيات : هرگاه زلزله يا صاعقه و مانند آن اتّفاق افتد بايد بلافاصله نماز آيات بخواند و اگر نخواند معصيت كرده واحتياط مستحب آن است كه تا آخر عمر هر وقت توانست بخواند.
. وظيفه حائض در مورد نماز آيات : اگر در حال عادت ماهيانه يا نفاس، آفتاب يا ماه بگيرد و تا پايان مدّتى كه خورشيد يا ماه بازمى‌شود از خون حيض و نفاس پاك نشود، نماز آيات بر او واجب نيست و قضا هم ندارد.
. تكرار عامل نماز آيات : هرگاه امورى كه نماز آيات براى آنها واجب است مكرّر اتّفاق بيفتد واجب است براى هركدام از آنها يك نماز آيات بخواند؛ مثل اينكه چند بار زلزله شود، يا گرفتن خورشيد با زلزله همراه گردد، امّا اگر در بين نماز آيات اين امور واقع شود همان يك نماز آيات كافى است.
. نماز شب : نماز شب كه پس از نيمه شب به‌جا آورده مى‌شود مجموعاً يازده ركعت است كه هشت ركعت آن تحت عنوان نافله شب به صورت چهار نماز دو ركعتى و دو ركعت ديگر به نام نماز شفع و يك ركعت به عنوان نماز وتر انجام مى‌شود و آداب زير در قنوت نماز وتر مستحبّ است :
طول دادن قنوت، دعا براى چهل مومن، هفتاد بار استغفار، سيصد بار العفو. واگر كسانى نتوانند مستحبّات قنوت مزبور را به‌جا آورند مى‌توانند قنوت آن را مانند نمازهاى معمولى بخوانند؛ حتّى اگر كسانى وقت نداشته باشند يازده ركعت به‌جا آورند مى‌توانند به همان سه ركعت نماز شفع و وتر اكتفا كنند.
. راه توفيق نماز شب و قضا نشدن نماز صبح: چنانچه شب‌ها از غذاى سبك‌تر و نوشيدنى‌هاى كمتر استفاده شود، وزودتر بخوابيد و از ساعت زنگدار و مانند آن استفاده كنيد، اين توفيق إن‌شاءالله نصيبتان خواهد شد.
. تكرار برخى از الفاظ نماز : هرگاه به حدّ وسواس نرسد اشكالى ندارد.
. نماز اوّل وقت در روز جمعه : احتياط آن است كه تا پايان وقت نمازجمعه،نمازظهروعصربه صورت جماعت يافرادى ترك شود.
. رسيدن به ركعت دوم نماز جمعه : اگر در ركعت دوم به جماعت اقتدا كرد، ركعت دوم نماز را خودش مى‌خواند وبنابراحتياط، قنوت بعد از ركوع ركعت دوم را نمى‌خواند.
. فلسفه جهر و اخفات نمازها : چون در صدر اسلام مساجد وسيله روشنايى نداشت، مسلمانان موظّف بودند نمازهايى را كه در تاريكى خوانده مى‌شد (نماز صبح و مغرب وعشاء) بلند بخوانند، تا ديگر مسلمانان متوجّه آنان شوند و به صف جماعت ملحق گردند، ولى در مورد نماز ظهر و عصر نياز به اين كار نبود. وپس از آنكه مساجد به وسايل روشنايى مجهّز شد، سنّت مزبور به حال خود باقى ماند.
. فلسفه حجاب زنان در نماز : زن بايد مناسب‌ترين لباس را در مقابل خداوند بپوشد و مناسب‌ترين لباس زن، حجاب كامل است. به علاوه اين كار سبب مى‌شود كه در موارد ديگر حجاب را فراموش نكند.
. شهادت رابعه : شهادت رابعه نه در اذان و اقامه جايز است ونه در نماز و موجب بطلان نماز مى‌شود.

[1] . رك: تفسير نمونه، ج 14، اوايل سوره مؤمنون؛ نيز بخش مقالات سايت.