در معناى ضرر، کلمات لغویین به این شرح است:
صحاح: إنه خلاف النفع; (مخالف نفع را ضرر گویند).
القاموس: إنه ضد النفع و إنّه سوء الحال; (ضرر، به معنى ضد نفع، و بد حالى است).
النهایه، و مجمع البحرین: إنه نقص فى الحق; (به نقصى که در حق وارد شود ضرر گویند).
المصباح: إنه فعل المکروه بأحد، و النقص فى الأعیان; (ضرر، انجام کار ناپسند در مورد افراد، و ایراد نقص در مورد اشیاست).
مفردات: إنه سوء الحال...، (ضرر به معناى بدحالى است; و بد حالى در نفس به خاطر کمى دانش و فضل است، و در بدن به خاطر آسیب یا نقص است، و در روحیه به خاطر کمى جاه و مقام است).
به نظر مى رسد اختلاف در این تعبیرات به سبب وضوح معناى کلمه ضرر است، نه به جهت اختلاف در معناى آن; و اساساً مراجعه به اهل لغت ـ اگر قایل شویم که قول لغوى حجّیت دارد ـ در امثال این موارد که معناى کلمه نزد اهل عرف معلوم است و هر کسى که با عرف مأنوس باشد هر چند اهل این زبان هم نباشد معناى آن را مى فهمد، کار صحیحى نیست; زیرا اعتبار مراجعه به اهل لغت، از باب اعتبار رجوع جاهل به عالم و اهل خبره است، و در این جا این گونه نیست; زیرا هر کسى با این لغت سر و کار دارد نسبت به این گونه لغات متداول، از اهل خبره محسوب مى شود; به نحوى که از تتبع در موارد استعمال این معنا، معنایى در ذهن او حاصل مى شود که هنگام شک در بعضى از مصادیق آن مى تواند به آن معنا رجوع کند.
علاوه بر این که لغویین نیز به خاطر وضوح معنا، به خصوصیات معناى این گونه لغات نمى پردازند. پس راه صحیح این است که به آن چه در ذهن ما و ذهن اهل عرف از معناى این کلمه وجود دارد مراجعه کنیم. و آن چه از تتبع موارد استعمال این کلمه در ذهن حاصل مى شود این است که ضرر یعنى: از دست دادن هر آن چه از مواهب حیات مى یابیم و از آن نفع مى بریم، اعم از جان و مال و آبرو و....
و این گفته که در موارد از دست دادن آبرو، ضرر صدق نمى کند، حرف صحیحى نیست. بله، مى توان گفت که کلمه ضرر در این مورد کمتر استفاده شده است; و بیشتر در مواردى به کار مى رود که اسباب حصول مطلوب وجود داشته و مقتضى موجود بوده، سپس مانعى ایجاد شود که از رسیدن به آن منافع محروم شویم; و این معنا از بسیارى از آیات قرآن نیز استفاده مى شود، چرا که در موارد زیادى ضرر را در مقابل نفع به کار برده است; مانند: (... وَیَتَعَلَّمُونَ مَا یَضُرُّهُمْ وَ لاَ یَنْفَعُهُمْ...)(1) و (یَدْعُو مِنْ دُونِ اللَّهِ مَا لاَ یَضُرُّهُ وَ مَا لاَ یَنْفَعُهُ...)(2) و (یَدْعُو لَمَنْ ضَرُّهُ أَقْرَبُ مِنْ نَفْعِهِ...)(3) و (وَلاَ یَمْلِکُونَ لاَِنْفُسِهِمْ ضَرّاً وَ لاَ نَفْعاً).(4)
با توجّه به آن چه گفته شد، با وجود امکان رجوع به آن چه در ذهن بعد از تتبع موارد استعمال حاصل مى شود، نیازى نیست خود را به زحمت بیاندازیم تا ضابطه کلیه براى معناى ضرر به دست
آوریم; و مى توانیم هنگام شک در بعضى از مصادیق آن، به همان معناى ارتکازى ذهنى مراجعه کنیم.

(1). سوره بقره (2)، آیه 102.
(2). سوره حج (22) آیه 12.
(3). سوره حج (22)، آیه 13.
(4). سوره فرقان (25)، آیه 3.