قاعده «لا ضرر» یکى از مشهورترین قواعد فقهى است که در همه ابواب فقه از عبادات تا معاملات به آن استدلال مى شود، و در بسیارى از مسائل تنها مدرک براى اثبات حکم است.
به همین خاطر بسیارى از علماى بزرگ متأخر درباره آن بحث کرده و رساله هاى مستقلى در مورد آن تألیف نموده و در آن رساله ها معنا، مدرک، فروع، و نتایج این قاعده را بیان کرده اند.
از جمله این بزرگان:
1. العلاّمة الأکبر شیخنا الأعظم، شیخ مرتضى انصارى(قدس سره) است. ایشان علاوه بر آن که در کتاب «فرائد الاصول» در ذیل قاعده اشتغال به مناسبت، بحثى از قاعده «لا ضرر» نموده(1)، رساله مستقلى نیز در این بحث دارد(2) که در ملحقات کتاب مکاسب نیز به چاپ رسیده است.
2. العلاّمة المحقّق شیخ الشریعة اصفهانى(قدس سره).(3)
3. العلاّمة النحریر النایینى(قدس سره).(4)
4. العلاّمة النراقى(قدس سره).(5)
که هر یک از این بزرگان در این بحث به نتایج متفاوتى دست یافته اند; بعضى آن را به عنوان مدرک پذیرفته و در بسیارى از فروع فقهیه به آن استناد مى کنند.
بعضى دیگر پایه هاى آن را تخریب کرده و بر این باورند که نمى توان به این قاعده اعتماد کرده و آن را مستقلاً مدرکِ حکمى از احکام قرار داد.
بعضى دیگر آن را حکم قضایى دانسته، و تنها در ابواب قضا آن را معتبر و مورد اعتماد مى دانند.
بر این اساس شایسته است، در مورد این قاعده به بحث بنشینیم و مدارک، مفاد، و اشکالات وارد بر آن را مفصلاً بررسى کرده تا تکلیف فروعات فقهیّه فراوانى که در ابواب مختلف فقهى بر این قاعده تکیه کرده است روشن شود.(6)

(1). کتاب «فرائد الاصول»، ج 2، ص 533. اثر مرتضى بن محمّد امین، شیخ انصارى. متوفاى 1281 هـ .ق.
(2). کتاب «رسائل فقهیه»، ص 105. اثر مرتضى بن محمّد امین، شیخ انصارى. متوفاى 1281 هـ .ق.
(3). کتاب «قاعدة لا ضرر». اثر فتح الله بن محمّد جواد اصفهانى، شیخ الشریعه. متوفاى 1339 هـ .ق.
(4). کتاب «رسالة فى قاعدة نفى الضرر». اثر میرزا محمّد حسین بن عبدالرحیم غروى نایینى، متوفاى 1355 هـ .ق (تقریر شیخ موسى بن محمّد نجفى خوانسارى، متوفاى 1363 هـ .ق).
(5). کتاب «عوائد الأیام فى بیان قواعد الأحکام»، ص 43. اثر احمد بن محمّد مهدى نراقى. متوفاى 1245 هـ .ق.
(6). علاقمندان مى توانند براى مطالعه بیشتر به کتب زیر نیز مراجعه کنند:
«نخبة الأزهار فى أحکام الخیار»، ص 170. اثر فتح الله بن محمّد جواد اصفهانى، شیخ الشریعه. متوفاى 1339 هـ .ق.
«تسهیل المسالک الى المدارک فى رؤوس القواعد الفقهیة». اثر ملا حبیب شریف کاشانى. متوفاى 1340 هـ .ق .
«قاعدة لا ضرر»، اثر آقا ضیاء الدین على بن ملا محمّد کبیر کزازى، عراقى. متوفاى 1361 هـ .ق.
«تحریر المجلة»، ص 23. اثر محمّد حسین کاشف الغطاء. متوفاى 1373 هـ .ق .
«القواعد الفقهیة»، ج 1، ص 209. اثر حسن بن آقا بزرگ بجنورى. متوفاى 1395 هـ .ق.
«مباحث الاصول»، ج 4، ص 498. اثر شهید سید محمّد باقر صدر متوفاى 1399 هـ .ق (تقریر الحائرى).
«بحوث فى علم الاصول»، ج 5، ص 433. اثر شهید سید محمّد باقر صدر متوفاى 1399 هـ .ق (تقریر محمود الهاشمى).
«الرسائل»، ج 1، ص 5. اثر سید روح الله موسوى، امام خمینى. متوفاى 1409 هـ .ق.
«دراسات فى علم الاصول»، ج 3، ص 495. اثر سید ابوالقاسم موسوى خوئى متوفاى 1413 هـ .ق (تقریر السید على الشاهرودى).