چنان كه در مباحث سابق گذشت مال اندوزى داراى پيامدها و آثار منفى فراوانى است كه بخشى از آنها، حبّ دنيا، طمع و حرص، مستقيماً روح و روان آدمى را به فساد و تباهى مى كشاند و بخشى ديگر باعث فساد و تباهى نظام اجتماعى و سياسى شده و يا از هم پاشيدگى اقتصادى جامعه را به دنبال دارد.
روشن است كه هر يك از اين موارد مى تواند جزئى از حكمت هاى تحريم مال اندوزى باشد كه تنها به اهم آنها اشاره مى شود:
الف. آزادى و رهايى انسان
به يقين تشريع احكام در مسائل مادى و اقتصادى، ريشه در تربيت روح و تهذيب نفس و تطهير باطن انسان دارد، چنان كه قرآن در موضوع اخذ زكات به اين نكته ظريف اشاره كرده مى فرمايد: «(خُذْ مِنْ أَمْوَالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَتُزَكِّيهِمْ بِهَا); از اموال آنها صدقه اى (به عنوان زكات) بگير، تا به آن وسيله آنها را پاك سازى و پرورش دهى».(1)
تعبير به «تُطَهِّرُهُمْ وَتُزَكِّيهِمْ بِهَا» مى رساند كه زكات، انفاقى ساده نيست، بلكه آثار روحى و روانى دارد و باعث پاك شدن نفس از رذائلى چون دنياپرستى، بخل و امساك است; يعنى آدمى با اين كار بذرهاى فضيلت را در درون جانش مى پاشد و باعث تعالى و تكامل خويش مى شود.
در حديثى از پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله) مى خوانيم: «أخرج الزكاة من مالك فإنّها طهور يطهّرك الله; زكات را از مالت بيرون كن، زيرا آن پاك كننده اى است كه خداوند (روح) تو را به وسيله آن پاك مى كند».(2)
فلسفه تحريم مال اندوزى، درست به همين نكته مهم و حياتى بر مى گردد كه پرهيز از مال اندوزى باعث رشد معنوى و تعالى روحى روانى انسان شده و موجب رهايى او از اسارت صفات نكوهيده و زرق و برق دنيا و تجمّل گرايى مى شود.
قرآن در بيان زشتى بخل ـ يكى از ريشه هاى اصلى مال اندوزى ـ اشاره به اين نكته ظريف كرده; مى گويد: بخل پيش از هر چيز به شخص بخيل آسيب مى رساند و او را از پيمودن راه تعالى و تكامل
باز مى دارد: (وَمَنْ يَبْخَلْ فَإِنَّمَا يَبْخَلُ عَنْ نَّفْسِهِ).(3)
از اميرمؤمنان على(عليه السلام) مى خوانيم: «الطمع رقٌّ مؤبَّد; طمع، بردگى جاويد است».(4)
از اين تعابير به خوبى استفاده مى شود همان گونه كه «مال اندوزى» ريشه در رذائلى چون بخل، حرص و اسارت در چنگال مواهب مادّى دارد، پرهيز از آن موجب رهايى انسان از اين رذائل نفسانى مهمّ مى شود.
از پيامبر اسلام(صلى الله عليه وآله) مى خوانيم: «برئ من الشحّ من أدّى الزكاة; كسى كه زكات مالش را بپردازد از بخل رهايى خواهد يافت».(5)
روشن است آدمى تا اسير اين رذائل نفسانى است هرگز نمى تواند قلّه هاى سعادت و تكامل را درنوردد و زندگانى توأم با عزّت و آرامش داشته باشد.