حبّ افراطى به مال و ثروت و دلباختگى در برابر زرق و برق دنيا از عوامل قطعى ثروت اندوزى است.
علامه طباطبايى در ذيل آيه (وَإِنَّهُ لِحُبِّ الْخَيْرِ لَشَدِيدٌ)(1) از بعضى نقل مى كند كه مراد از «خير» مال است و «لام» در «لحبّ الخير» لام تعليل است و منظور آن است كه انسان به انيگزه حبّ مال به انباشته كردن ثروت مى پردازد و از انفاق آن در راه خدا بخل مىورزد (البته نبايد فراموش كرد كه انفاق هميشه به معناى كمك هاى بلاعوض نيست، بلكه هرگونه ايجاد و بهره مند ساختن ديگران را از اموال نيز فرا مى گيرد).(2)
ايشان در تفسير آيات (وَلاَ تَحَاضُّونَ عَلَى طَعَامِ الْمِسْكِينِ * وَتَأْكُلُونَ التُّرَاثَ أَكْلا لَّمّاً * وَتُحِبُّونَ الْمَالَ حُبّاً جَمّاً) مى گويد: از اين آيات استفاده مى شود اعمالى چون مال اندوزى و رسيدگى نكردن به نيازمندان، از حبّ مال نشأت مى گيرد.(3)
«جمّ» چنان كه در مصباح اللغة و مقاييس آمده به معنى كثير و فراوان است.
افزون بر اين چنين علاقه فوق العاده اى به مال و ثروت، تبعات ديگرى نيز دارد از جمله اينكه انسان به هنگام جمع آورى آن ملاحظه حلال و حرام نمى كند و يا حقوق الهى را نمى پردازد و نيز چنين كسى كه حبّ مال همه قلبش را فرا گرفته جايى براى ياد خدا در دل او باقى نمى ماند.
در حديثى از امام صادق(عليه السلام) مى خوانيم: «إذا أبغض الله عبداً حبّب إليه المال وبسط له وألهمه دنياه ووكّله إلى هواه فركب العناد وبسط الفساد وظلم العباد; هنگامى كه خداوند بنده اى را غضب كند، حبّ افراطى مال را در دلش قرار مى دهد و مالش را فراوان مى كند و مسير دنيا را برايش هموار مى سازد و او را به هواى نفسش واگذار مى نمايد، پس آن شخص بى مهابا (به بندگان خدا) دشمنى مىورزد و فساد پيشه مى كند و بر ديگران ستم مى نمايد».(4)
حتى از بعضى روايات استفاده مى شود كه مال پرستى (علاقه شديد به ثروت) از بت پرستى هم بدتر است. ابن عباس (از پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله)) نقل مى كند كه:
«إنّ أوّل درهم و دينار وضع في الأرض نظر إليهماابليس فلمّا عاينهما أخذهما فوضعهما على عينيه ثمّ ضمّهما إلى صدره ثمّ صرخ صرخة ثمّ ضمّهما إلى صدره ثمّ قال: أنتما قرّة عينى وثمرة فؤادى، ما أبالي من بني آدم إذا أحبّوكما أن لايعبدوا وثناً، حسبي من بني آدم أن يحبّوكما; هنگامى كه نخستين درهم و دينار ابداع شد، ابليس بر آنها نظرى افكند و آن دو را بر چشمانش نهاد، سپس به سينه اش چسباند و از سرشادى فريادى كشيد و مجدداً آنها را به سينه چسباند و گفت: شما نور چشمان من، و ميوه دل من هستيد. اگر فرزندان آدم دلشان به حبّ شما گرفتار شود ديگر باكى ندارم كه بتى را نپرستند، براى من همين بس كه بنى آدم عاشق شما باشند».(5)
ناگفته پيداست وقتى آتش سوزان دل باختگى و دلدادگى در برابر زرق و برق دنيا، در درون جان انسان زبانه بكشد، آدمى چون عاشقى بى قرار پيوسته در جمع كردن ثروت، دست و پا مى زند و همه ارزش ها را به انگيزه وصول به آن زير پا مى نهد حتى نسبت به ارحام نيازمند خويش بى تفاوت مى شود.
بر همين اساس است كه در كلام پيشين امام على بن موسى الرضا(عليه السلام)، قطع رحم (و ترك كمك هاى مالى به ارحام نيازمند) يكى ديگر از عوامل جمع ثروت شمرده شده است: «لايجتمع المال الاّ بخصال خمس... وقطيعة الرحم».(6)