با توجه به مسئوليت همگانى و نظارت عمومى، توده هاى مردم نيز موظّفند بر نظام اقتصادى و بر بازار نظارت داشته باشند و با تذكّرات و گزارش ها جلوى اجحاف، احتكار، غش و هر چه كه سبب تضعيف سيستم اقتصادى جامعه مى شود را بگيرند.
امام على بن موسى الرضا(عليه السلام) در ارتباط با لزوم نظارت بر رفتار مردم، مى فرمايد: «إذا فعل الناس هذه الاشياء (المنهيّات) وارتكب كلّ إنسان ما يشتهىويهواه، من غير مراقبة لأحد، كان فى ذلك فساد الخلق أجمعين; زمانى كه مردم به كارى ممنوع دست زدند و هر كس هر چه دلش خواست بدون مراقبت و نظارت كسى انجام داد، در اين صورت مردم همگى دچار تباهى و فساد مى شوند».(1)
لزوم نظارت مردم بر يكديگر از جمله بازار، هم به دليل «وجوب امر به معروف و نهى از منكر» و هم «لزوم همكارى با دولت اسلامى» است. قرآن كريم مى فرمايد: (وَالْمُؤْمِنُونَ وَالْمُؤْمِنَاتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِيَاءُ بَعْض يَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنكَرِ).(2)
به تعبير علاّمه طباطبايى «مؤمنان با آنكه از نظر جمعيت متعدّد و متفرق اند و با آنكه از نظر مرد و زن بودن از يكديگر جدا و ممتازند; ولى يك پارچه
و متحدند و از يكديگر بيگانه نيستند، ازاين رو برخى از آنها متولّى امور برخى ديگر مى شوند و شئون آنها را تدبير مى كنند، لذا مؤمنان يكديگر را امر به معروف و نهى از منكر مى نمايند. در نتيجه، براى آنكه برخى از افراد جامعه بر برخى ديگر ولايت دارند، همان ولايتى كه در همه شئون زندگى جارى است، تصدّى امر به معروف و نهى از منكر از سوى بعضى از مؤمنان نسبت به بعض ديگر، از همين قسم تولّى بعض بر بعض شمرده مى شود».(3)
سيّد قطب مى نويسد: «با اين ولايت است كه مؤمنان به امر به معروف و نهى از منكر روى مى آورند و براى اعلاى كلمة الله تلاش مى كنند».(4)
اين ولايت كه نتيجه آن امر به معروف و نهى از منكر در حدّ تذكّر به افراد و در صورت لزوم، اطلاع به حكومت است، دخالت عملى در زندگى ديگران نيست. مؤمنان نه تنها نسبت به يكديگر در ارتباط با امر به معروف و نهى از منكر وظيفه دارند، بلكه مى توان گفت چون دخالت در كار ديگرى و در بردارنده امر و نهى است، در اين محدوده از كارشان نسبت به يكديگر ولايت نيز دارند، ازاين رو موظّفند بر تكاپوى بازاريان و سيستم اقتصادى جامعه نيز نظارت كرده و آنها را در محدوده مجاز و معيّنى امر و نهى كنند. البته مراتبى از امر و نهى را كه نياز به برخورد و مجازات و تنبيه دارد بايد به مراجع ذى صلاح گزارش نمايند.
امام باقر(عليه السلام) درباره امر به معروف و نهى از منكر و آثار و فوايد آن مى فرمايد: «بها... تَحِلُّ المكاسب و تُرَدُّ المظالم وتعمر الأرض، ويُنصف من الأعداء; با امر به معروف و نهى از منكر، كسب ها حلال و از ستم ها پيش گيرى مى شود، زمين آباد و از دشمنان دادخواهى مى گردد».(5)
بنابراين، با امر به معروف و نهى از منكر كه بخشى از نظارت همگانى است، مى توان جلوى ستم و اجحاف را در حوزه هاى گوناگون از جمله بازار گرفت و به رونق و آبادانى جامعه و بسط عدالت اجتماعى كمك كرد.

(1) . عيون اخبار الرضا، ج 1، ص 107 .
(2) . توبه، آيه 71 .
(3) . الميزان، ج 9، ص 338 .
(4) . فى ظلال القرآن، ج 3، ص 1675 .
(5) . كافى، ج 5، ص 56، ح 1 .