از مجموع آنچه كه در اين نوشتار آمد، چنين نتيجه مى گيريم كه اسلام براى توسعه اقتصادى و رفاه عمومى رهنمودهاى لازم را ارائه داده و راهكارهاى لازم را براى رسيدن به شاخص هاى مطلوب توسعه مشخص ساخته است; ولى بار ديگر تأكيد مى كنيم توجه صرف به توسعه اقتصادى و ناديده انگاشتن معنويت، ايمان و عدالت در اين پروسه هرگز مطلوب اسلام نيست، زيرا با اهداف عاليه مكتب اسلام كه همان رشد و تعالى معنوى بشر است، ناسازگار است و در نهايت، بدون اين هدف عالى، توسعه حقيقى محقّق نخواهد شد، همان گونه كه در جهان مادّى و خالى از معنويت امروز شاهديم.
نكته ديگرى كه نبايد از آن غافل شد اين است كه براى رسيدن به توسعه اقتصادى تشكيل حكومت اسلامى و قرار گرفتن همه تكاپوهاى اقتصادى در مسيرى نظام مند، هدف دار و تعريف شده، امرى ضرورى است. در واقع بدون تشكيل حكومت و يا تحت سلطه حكومت غير اسلامى، رسيدن به توسعه اقتصادى مورد نظر اسلام امرى ناممكن و يا حداقل بسيار دشوار است.
ممكن است در صورت فقدان حكومت اسلامى، هر مسلمانى در زندگى شخصى خود به توسعه بينديشد و براى آن تلاش كند; ولى هرگز اين تكاپوها نمى تواند براى يك كشور رشد و توسعه مطلوب اسلام را به ارمغان آورد، بلكه تلاشى مقطعى و جزيى است كه حداكثر مى توان به پاره اى از شاخص هاى توسعه، آن هم به طور محدود رسيد; ولى توسعه پايدار و مورد نظر اسلام فقط با تشكيل حكومت اسلامى، بهوسيله مردان صالح، كاردان و دلسوز به ثمر خواهد نشست.