مبارزه با فقر چيزى نيست كه تنها، از طريق حكومت يا به وسيله وضع قوانين به ثمر برسد، هر چند نقش حكومت و قوانين بازدارنده را نمى توان انكار كرد. آنچه بيش از همه در اين امر تأثيرگذار است اراده عمومى جامعه است كه همه تصميم بگيرند با عوامل فقر مبارزه كنند، زيرا بدون اين مبارزه، امنيت و آرامش و محبت و دوستى بر جامعه حكمفرما نمى شود.
قرآن مجيد مى گويد: «(إِنَّ اللهَ لاَ يُغَيِّرُ مَا بِقَوْم حَتَّى يُغَيِّرُوا مَا بِأَنفُسِهِمْ); خداوند سرنوشت هيچ ملتى را تغيير نمى دهد مگر اينكه آنها خود را تغيير دهند».(1)
جالب اينكه قرآن در آيه ديگر مى گويد: اين اصل تنها مربوط به انسان هاى امروز نيست، بلكه در گذشته نيز همواره چنين بوده است. تا تغييرات از سوى مردم شروع نشود، سرنوشت آنها عوض نخواهد شد: (ذَلِكَ بِأَنَّ اللهَ لَمْ يَكُ مُغَيِّراً نِعْمَةً أَنْعَمَهَا عَلَى قَوْم حَتَّى يُغَيِّرُوا مَا بِأَنفُسِهِمْ).(2)
در همين راستا اسلام، صغير و كبير، پير و جوان و تمام كسانى را كه قدرت بر كار دارند، دعوت به كار مى كند و كار را فريضه مى شمرد. به يقين اگر اين برنامه عملى شود، فقر از جامعه برچيده خواهد شد.
مخصوصاً در روايات متعددى از اينكه كسى در جامعه اسلامى كلّ بر مسلمين باشد يعنى ديگران زحمت بكشند و او از دست رنجشان استفاده كند نهى اكيد شده است.
امام على(عليه السلام) مى فرمايد: «من لم يصبر على كدّه صبر على الإفلاس; كسى كه در برابر زحمت كار شكيبا نباشد، بايد در برابر فقر و درماندگى شكيبايى كند».(3)
همچنين امام صادق(عليه السلام) فرمود: «ولا تكسل عن معيشتك فتكون كلاًّ على غيرك; براى تحصيل روزى كسل و تنبل نباش، چرا كه تو را از زندگى (آبرومندانه) محروم مى سازد».(4)
در حديث جالبى از اميرمؤمنان على(عليه السلام)مى خوانيم: «إنّ الأشياء لمّا ازدَوَجت إزدَوج الكسل والعجز فنُتجابينهما الفقر; هنگامى كه همه چيز با يكديگر ازدواج كردند، تنبلى و ناتوانى نيز با هم ازدواج نمودند و فرزندى به نام فقر از آنها متولد شد».(5)
ترديدى نيست با مراعات موارد ياد شده مى توان براى رفع فقر از جوامع بشرى تا حدود زيادى موفق عمل كرد و به غنا، عزّت و سربلندى جامعه اسلامى اميدوار بود.

(1) . رعد، آيه 11 .
(2) . انفال، آيه 53 .
(3) . غررالحكم، شماره 8113 .
(4) . كافى، ج 5، ص 86، ح 9 .
(5) . همان، ح 8 .