دردِ فقر اقتصادى از يك طرف و خوارى در چشم مردم از سوى ديگر، فقير را مبتلا به رنجى محنت زا مى كند كه شايد دردِ دوم به مراتب او را بيشتر آزار دهد و همين امر، سبب حالت انزواى اجتماعى او مى شود و مى دانيم انزواى اجتماعى آثار زيانبار فردى و اجتماعى را در پى دارد.
حديث معروف «المقلّ غريب فى بلدته; فقير در وطن خود غريب است»(1) كه از على(عليه السلام) نقل شده، شاهد اين مدّعاست.
در حديث ديگرى از همان حضرت آمده است: «لو كان الفقير صادقاً يسمّونه كاذباً ولوكان زاهداً يسمّونه جاهلا; اگر فقير صادق باشد، او را كاذب و اگر زاهد باشد او را جاهل خطاب مى كنند».(2)
به اين ترتيب، افراد تهيدست موقعيت خود را در جامعه از دست مى دهند و مردم با ديده حقارت به آنها مى نگرند و اين امر انزواى اجتماعى آنها را تشديد مى كند.
حديث ديگرى از اميرمؤمنان على(عليه السلام) نيز اين معنا را به روشنى تأييد مى كند. فرمود: «الفقير حقير لايُسمع كلامه ولا يُعرف مقامه; فقير در نظر مردم حقير است، كسى گوش به سخن او نمى دهد و به مقام و شخصيّتش اعتنا نمى كند».(3)
اين سخن به آن معنا نيست كه افراد با ايمان مجازند با فقيران چنين رفتارى داشته باشند، بلكه بايد بدون توجه به فقر وغنا، بر اساس معيارهاى ايمانى و اخلاقى به اشخاص توجه كرد; بلكه براى محرومان جامعه احترام بيشترى قائل شد، هر چند آنچه گفته شد به صورت پديده اى اجتماعى، قابل انكار نيست.
اين نكته را نيز از نظر نبايد دور داشت كه تحصيل علم و پيمودن مراتب كمال ـ مخصوصاً در عصر ما ـ نياز به هزينه هايى دارد كه بسيارى از تهيدستان قادر به پرداختن آن نيستند و همين امر سبب عقب ماندگى علمى و فرهنگى فرزندان آنها در جامعه مى شود، هر چند در حكومت اسلامى بايد اين مسئله از طريق بيت المال جبران گردد; ولى به هر حال، اصل موضوع را نمى توان انكار كرد.
از امورى كه انزواى اجتماعى تهيدستان را تشديد مى كند اين است كه آنها بر اثر خود كم بينى و عقده حقارت، توانايى دفاع از خود را ندارند و به مضمون حديث معروف «الفقر يُخرس الفَطِن عن حجّته»(4) كه از على(عليه السلام) نقل شده، افراد زيرك به هنگام فقر حتى قادر به دفاع از خويش نيستند، چه رسد به دفاع از افراد عادى و غير فطن.

(1) . نهج البلاغه، قصار 3.
(2) . بحارالانوار، ج 69، ص 47 .
(3) . همان.
(4) . نهج البلاغه، قصار 3 .