برخى از موضوعات رايج امروزى و يا قيود و شرايط جديد موضوعات كهن، در عصر تشريع و صدور روايات، وجود خارجى نداشته و يا شناخته شده نبوده است، در نتيجه صدور حكم شرعى آنها بدون ظهور موضوع و شناخت عينى آن، بى فايده و غير قابل فهم و توجيه بوده است. برخى از شيوه هاى نوپديد بودن اين موضوعات و قيود عبارتند از:
الف. جديدبودن ماهيت موضوع; موضوعات و متعلقاتى براى تكاليف دينى در عصر امروز پيدا شده است كه داراى سابقه وجودى نبوده و يا در ميان عرف پيشينه آشنايى ندارد. از اين سرى مى توان در خصوص مسائل اقتصادى به مالكيّت فضاى كشورها و نيز برخى از معادن زير زمينى خاص و مواد شيميايى و يا موجودات توليد شده در شرايط خاص آزمايشگاهى اشاره كرد.
ب. جديدبودن اسباب ايجاد موضوع; به طور مثال، آفرينش انسان بر اساس متعارف، از دو جنس مخالف در شرايط خاص صورت مى گيرد; ولى درعصر كنونى در پى ايده شبيه سازى و آفرينش انسان با استفاده از سلول يك فرد و در شرايط متفاوت، مسائل جديدى مطرح مى شود كه ازآن جمله در مسائل اقتصادى مى توان به حكم مالكيّت و ارث در انسان ها و مملوكيت در حيوانات اشاره كرد.
ج. جديدبودن راه هاى اثبات دعاوى; امروزه در برخى از مسائل مربوط به نسب و يا اثبات برخى دعاوى و جرائم، راه هاى ظنّى و گاه بى خطا و علم آورى ابداع شده است كه هنگام صدور فتاواى فقهى و احكام قضايى نمى توان آنها را ناديده گرفت و بايد درباره ارزش اثبات شرعى آنها و تأثيرشان در حكم و فتوا بحث كرد.
د. تغيير ظاهرى موضوعات يا تحول برخى قيود و شرايط; مثلا ساخت وسايل موسيقى الكترونيكى و يا وسايل نوپديد لهو و قمار در قالب هاى متفاوت با گذشته و خريد و فروش آنها و يا ذبح و صيد حيوانات با بهره گيرى از وسايل پيشرفته امروز، از موضوعات جديد و مسائل مستحدثه هستند. به همين دليل برخى فقها شكار كردن با تفنگ را از مسائل مستحدثه قابل بررسى قرار داده اند.(1)
هـ . تحول بناى عرف وعادت مردم; برخى از موضوعات در عصر صدور روايات از نوع اموال شايسته خريد و فروش و يا از نوع اموال قابل اجاره نبودند، در نتيجه خريد و فروش آنها هم مطرح نبود برخلاف عصر حاضر; مانند خريد و فروش اعضاى بدن و يا اجاره رحم با انگيزه هاى عقلايى و كسب منافع.
1) . كفاية الاحكام، ج 2، ص 57 ; رياض، ج 12، ص 57; مستندالشيعه، ج 15، ص 316.
