نگيزه سودجويى و كسب درآمد بيشتر، بشر حريص را به جان طبيعت انداخت. صداهاى گوش خراش غول هاى آهنين كه به قطع درختان جنگل ها مى پرداختند و كارخانه هايى كه پيوسته چوب ها را قطعه قطعه و تبديل به فرآورده هاى صنعتى مى كردند، از هر سو شنيده مى شد.
استخراج بى رويه معادن، صيّادى بى رويه با كشتى هاى مجهز، شكار پرندگان و حيوانات با ابزارهاى مدرن، دفن زباله هاى اتمى در زمين، آلوده كردن آب ها توسط پس آب هاى صنعتى، نشر گازهاى سمى در محيط، توليد گازهاى گلخانه اى و... از فاجعه بزرگ زيست محيطى خبر مى داد; ولى انسان مادّى وافزون طلب، گوش و چشم خود را به روى اين حقايق بسته بود. او آسايش امروز را مى طلبيد و از فردا و فرداها غافل بود و آيندگان را فداى مطامع و لذات خود مى نمود.
«با آنكه تاكنون بيش از 230 پيمان بين المللى زيست محيطى منعقد شده است; ولى درست اجرا نشدن اين پيمان و عدم الحاق برخى از كشورها مثل آمريكا به بسيارى از اين پيمان ها سبب شد كه همچنان مشكلات زيست محيطى لاينحل بماند.
بانك جهانى پاره اى از مشكلات زيست محيطى را اين گونه بر شمرده است:
1. يك سوم جمعيت جهان از بهداشت مناسب و يك ميليارد انسان از آب آشاميدنى سالم محرومند.
2. 3/1 ميليارد نفر در معرض وضعيت ناسالم ناشى از دود و دوده قرار دارند.
3. 300 تا 700 ميليون زن و كودك از آلودگى شديد هوا، ناشى از آشپزى داخل منازل (نامناسب) رنج مى برند.
4. صدها ميليون كشاورز، جنگل نشين ها و مردم بومى كه تأمين معاش آنان به زمين و وضع مساعد محيط زيست بستگى دارد، دچار مشكل هستند.
5. يك چهارم زمين هاى مشروب (و قابل كشت)، دچار مشكل شورى آب هستند.
فقر به مردم اجازه بهره بردارى از منابع طبيعى شان را نمى دهد و به ناچار، زمين هاى حاشيه اى كشت مى شود و جنگل ها از درختان خالى مى گردد».(1)
آسيب جنگل ها خطرى جدّى در جهان است كه ناشى از حرص بشر بر مصرف زدگى و سودجويى است. درختان و جنگل ها كه مجارى تنفّسى زمين اند و در توليد اكسيژن و پالايش آلودگى ها و رشد حيوانات نقش اساسى دارند، به شدت مورد بى رحمى قرار گرفته اند.
لستر براون (رئيس مؤسسه «ديده بان جهان» در آمريكا) و همكارانش بر اساس تحقيقاتى كه انجام داده اند، مى نويسند:
«بر اساس مطالعاتى كه در سال 1991 بر روى سه چهارم جنگل هاى اروپا به عمل آمد، كميسيون اقتصادى سازمان ملل متحد دريافت كه 2/22 درصد از جنگل هاى اين منطقه آسيب ديده اند. اين رقم در سال 1990، 8/20 درصد بود».(2)
طبق آمارى ديگر: «هر دقيقه 60 جريب يا وسعتى معادل 60 زمين فوتبال از جنگل هاى استوايى باران زاى كره زمين نابود مى شوند. اين جنگل ها مأمن حدود 50 تا 80 درصد گونه هاى نباتى و حيوانى اند كه شمار آنها در حدود 30 ميليون گونه برآورد شده است. روند لجام گسيخته فعلى جنگل زدايى سبب مى شود كه جنگل هاى استوايى كره زمين به طور كلى در 20 تا 50 سال آينده نابود شوند و زمين تدريجاً مبدّل به بيابان خواهد شد».(3)
تخريب جنگل ها و مراتع به فرسايش خاك نيز كمك مى كند، از اين رو «در شرايط كنونى تخريب ناشى از بهره بردارى غير اصولى و بى رويه، فرصت تجديد حيات طبيعى جنگل را از بين برده است. بر اساس آمارها، تخريب جنگل طىّ 20 سال گذشته روندى افزايشى داشته است و در هر ثانيه 320 متر مربع جنگل و 450 متر مربع از مراتع و 420 متر مربع زمين كشاورزى، ارزش خود را از دست داده و عملا نابود مى شود كه اين مقدار، از نابودى 400 هزار هكتار زمين كشاورزى و 5/2 ميليارد متر مكعب در سال خاك خبر مى دهد».(4)
بخشى از اين ويرانگرى ها از تنوع طلبى انسان و در پى لوكس شدن زندگى او پديد آمده است; اين نكته اى است كه لستر براون در تحقيقاتش به آن تصريح مى كند و مى نويسد:
«طى 20 سال گذشته همراه با لوكس شدن روزافزون زندگى و مصرف بى رويه و رفاه طلبى فراوان، به ويژه در كشورهاى غربى، 120 ميليون هكتار به بيابان هاى جهان افزوده شده است. اين مقدار بيش از مجموع زمين هايى است كه هر ساله در كشورهاى چين و نيجريه به زير كشت مى رود. طىّ همين مدت كشاورزان جهان بيش از 480 ميليارد تن خاك حاصلخيز كشاورزى را از دست داده اند كه تقريباً معادل كلّ خاكى است كه زمين هاى كشاورزى كشورهاى هندوستان و فرانسه را پوشانده است.
در 25 سال گذشته بيش از 2 ميليون كيلومتر مربع از جنگل هاى جهان ناپديد شده كه مساحت آن بيش از مساحت كشور ايران است».(5)
همچنين مطابق گزارش ها: تغييرات جوّى و ذوب شدن يخ ها، باعث خشك شدن نيمى از جنگل هاى آمازون (يكى از شاهرگ هاى حيات در كره زمين) تا سال 2030 ميلادى خواهد شد. اين جنگل ها با وسعت 4 ميليون كيلومتر مربع نزديك به 60 درصد از جنگل هاى استوايى برزيل را تشكيل مى دهند.(6)
به يقين سهم كشورهاى صنعتى و پيشرفته در آلودگى زمين بيش از كشورهاى ديگر است، لذا مى خوانيم: «جمعيت ايالات متحده آمريكا فقط 5 درصد از جمعيت كره زمين را تشكيل مى دهد; ولى 25 درصد از انرژى كره زمين را مصرف مى كند. هر آمريكايى 20 تا 100 برابر هر يك از ساكنان جهان سوم توليد آلودگى مى كند و نوزادان ثروتمند آمريكايى به دليل امكانات زندگى كه والدينشان براى آنها فراهم مى كنند، هزار بار بيش از همتايان خود در بنگلادش يا پاكستان موجب آلودگى هوا مى شوند».(7)
هشدار دانشمندان جهان پايان بخش اين قسمت است:
«در سال 1992 اتحاديه دانشمندان متعهد بيانيه اى به نام «دانشمندان جهان به بشريت هشدار مى دهند» منتشر كرد كه 1600 تن از دانشمندان برجسته جهان، از جمله 102 برنده جايزه نوبل آن را امضا كرده بودند. اين بيانيه اعلام مى دارد كه بر اثر فعاليت هاى مخرّب بشر ممكن است جهان زنده چنان دگرگون شود كه ديگر نتواند حيات را به شيوه اى كه براى ما آشناست، تأمين كند».(8)

(1) . ر.ك: مباحث اساسى اقتصاد توسعه، جرالد مِيِر، ترجمه غلامرضا آزاد، ص 79.
(2) . علائم حياتى كره زمين، ص 175. (مطابق نقل: پديده شناسى فقر و توسعه، ج 3، ص 340).
(3) . اگر سياره را دوست داريد، ص 57 (مطابق نقل: پديده شناسى فقر و توسعه، ج 3، ص 340).
(4) . روزنامه همشهرى، 26/1/75 .
(5) . علائم حياتى كره زمين، لستر براون و همكاران، ترجمه حميد طراوتى، ص 6 (مطابق نقل: پديده شناسى فقر و توسعه، ج 3، ص338) .
(6). www.aftab.ir/news
(7) . اگر سياره را دوست داريد، ص 13 (مطابق نقل: پديده شناسى فقر و توسعه، ج 3، ص 358).
(8) . وضعيت جهان 1994، لستر براون و همكاران، ترجمه عبدالحسين وهاب زاده.