علاوه بر معجزاتى همچون قرآن راه دیگرى براى اثبات نبوت پیامبران و صدق گفتار آنها موجود است و آن را «جمع آورى قرائن» است.
این طریق امروز مخصوصاً در مسائل قضایى براى اثبات صدق گفتار مدعیان یا کذب آنها مورد بهره بردارى فراوان است. و مى توان از دائره محدود مسائل قضایى بیرون کشید و در موارد مهمترى یعنى براى اثبات صدق گفتار مدّعیان پیامبرى پیاده کرد:
فرض کنید جنایتى روى داده و شخصى به عنوان متّهم در دادگاه احضار شده که به کلّى منکر است. قاضى نمى داند او مجرم است یا گناهکار؟ نه شاهدى موجود است و نه مدرکى.
در اینجاست که قاضى بى کار نمى نشیند و از طریق جمع آورى قرائن به روشن ساختن جریان مى پردازد، مثلا امور زیر را مورد بررسى قرار مى دهد.
1ـ سوابق متّهم
2ـ نوع رابطه متّهم با کسى که جرم بر او واقع شده.
3ـ زمین و مکان وقوع حادثه
4ـ آثارى که در بدن متّهم و همچنین در بدن شخص مورد جنایت دیده مى شود.
5ـ نوع اسلحه یا گلوله اى که در این حادثه به دست آمده.
6ـ خونى که در لباس متّهم مشاهده شده و نوع آن خون.
7ـ احساسى که به متّهم هنگام مشاهده لباس مقتول و سائر آثار جرم دست مى دهد.
8ـ جمله هاى ضد و نقیض و یا کاملا هماهنگ متّهم در طى چند جلسه.
بسیار مى شود که از بررسى مجموع این قرائن برائت متهم و گاهى مجرم بودن او به طور یقین ثابت مى شود.
و امّا جمع آورى قرائن در بحث نبوّت که بتوان از آنها صدق و یا کذب مدعى پیامبرى را فهمید حداقل ده قرینه است که باید مورد مطالعه قرار داد.
1ـ خصوصیات اخلاقى و روانى و سوابق او پیش از دعوت.
2ـ محیط دعوت او از نظر شکل زندگى، وضع فکرى و عقیده اى، طرز اقتصاد و جهت دیگر.
3ـ زمان دعوت از نظر وضع عمومى جهان.
4ـ محتویات دعوت و اصول مسائلى که مردم را به سوى آن مى خواند و چگونگى انطباق آن در ترازوى سنجش عقل.
5ـ اثرى که احکام و قوانین وى در اجتماع گذارده است.
6ـ وسایلى که براى پیشبرد هدفش از آنها استفاده نموده.
7ـ افرادى که به او ایمان آورده اند.
8ـ اندازه ایمان خودش به گفته هایش و مقدار فداکارى او در راه هدف خود.
9ـ اندازه سازش او با خواسته ها و افکار انحرافى میحط و اندازه مبارزه با آنها.
10ـ سرعت پیشرفت دعوت او در افکار مردم بیدار و فهمیده.
حال به گردآورى این قرائن در مورد پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) مى پردازیم.
