توحید یکى از محکهاى آزمایش ادیان صحیح و باطل است یعنى مجسّم شدن معناى توحید و یگانگى خدا با آن باریک بینى و موشکافى لازم میدان آزمایشى است که مى توانیم ادیان مختلف را با آن بسنجیم، توحید کامل نشانه پاکى دین و شرک و دوگانگى و چندگانگى نشانه خرافى بودن یک آیین است.
ابتدا باید دید این که مى گوییم «خداوند یکتا و یگانه است» یعنى چه؟
مفهوم این جمله را باید در دو قسمت جستجو کرد.
نخست این که «هیچ گونه شبیه و نظیر و مانندى براى ذات بى پایان خدا تصوّر نمى شود».
دوّم این که «ذات خدا مرکب از اجزایى نیست، و هیچ گونه ترکیبى در ذات او امکان ندارد»
و اگر معناى توحید را غیر از این بگیریم در اشتباه قرار گرفته ایم.
و اکنون باید دلایل توحید را بررسى کرد، ولى پیش از پرداختن به دلایل توحید دو مطلب را باید دانست.
1ـ «ذات خداوند عین هستى و وجود است»
2ـ «خداوند وجودى است بى نهایت از هر جهت»
امّا این که «ذات خداوند عین هستى است» به خاطر این است که گفتیم همه موجودات از وجود او سرچشمه گرفته اند، بنابراین هستى او از آن خود اوست و کسى که هستى از خود دارد «ذات او عین هستى» و «هستى مطلق است».
و امّا قسمت دوّم که خداوند وجودى است بى نهایت، به این دلیل است که نهایت داشتن، یعنى ناقص بودن و ناقص بودن به معناى آلوده بودن به عدم است، و چنین چیزى با هستى مطلق نمى سازد، زیرا هستى مطلق با «عدم» مناسبتى ندارد، پس باید گفت هستى مطلق نهایت ندارد پس خداوند بى نهایت است، از هر جهت (کاملا دقّت کنید)
اکنون به دلایل توحید باز مى گردیم
