عدم مشروعیت عُشریّه دراویش [کلیات خمس]

پرسش : آیا عشریّه دراویش، ریشه اسلامى دارد؟ کفایت از خمس چطور؟

پاسخ : عُشریّه دراویش، ریشه اسلامى ندارد و عشریّه در اسلام فقط مربوط به زکات غلات چهارگانه است به‌شرط این‌که با آب باران و قنات و مانند آن آبیارى شود.

تعریف خمس [کلیات خمس]

پرسش : خمس به چه معنا است؟

پاسخ : خمس در اصطلاح فقهی، به معنای پرداخت یک‌پنجم مازاد درآمد سالانه و برخی موارد دیگر مانند معدن و گنج با شروطی که در فقه آمده است؛ بنابراین هرگاه انسان از طریق زراعت یا صنعت یا تجارت یا از طریق کارگری و کارمندی در مؤسسات مختلف درآمدی به دست آورد، چنانچه از مخارج سال او و همسر و فرزندان و سایر کسانی که نفقه آن‌ها را می‌دهد زیاد آید، باید خمس (یک‌پنجم یا بیست درصد) آن را بپردازد.

تفاوت خمس با صدقه [کلیات خمس]

پرسش : خمس، صدقه محسوب می‌شود؟

پاسخ : خمس صدقه محسوب نیست ولی ثواب صدقه را دارد.

تعریف امور حسبیه و مصادیق آن [کلیات خمس]

پرسش : امورحسبیه به چه اموری گفته می‌شود؟

پاسخ : اموری که در شریعت متصدی خاصی برای آن تعیین نشده است مانند سرپرستی افراد صغیر و دیوانه بدون سرپرست، اموال فرد مفقودالاثر، موقوفات بدون متولی، وصایای بدون وصی و صرف خمس که البته منحصر در این ها هم نیست.

اهمیت خمس در اسلام [کلیات خمس]

پرسش : اهمیت خمس در اسلام را بیان فرمایید؟

پاسخ : خمس یکى از عبادات مالى است که تحت شرایط ویژه‌بر افراد خاصی واجب می‌شود. خمس پشتوانه مطمئن و مناسبى براى بیت‌المال مسلمین است که قسمتى از خلأ اقتصادى موجود در جامعه اسلامى را پر نموده و بودجه موردنیاز فعالیت‌هایی که جنبه دینى دارد را تأمین می‌کند.

موارد هفتگانه وجوب خمس [کلیات خمس]

پرسش : در چه مواردی خمس واجب می‌شود؟

پاسخ : خمس در هفت مورد واجب می‌شود: 1- منافع کسب‌وکار 2- معدن 3- گنج 4- مال حلال مخلوط به حرام 5- جواهراتى كه با غوّاصى از دريا به دست می‌آید، 6- غنيمت جنگى 7- زمينى كه كافر ذمی از مسلمان می‌خرد بنا بر احتياط واجب

شرطیت بلوغ جهت پرداخت خمس [کلیات خمس]

پرسش : بچه غیر بالغ ممیز که مرجع تقلید هم انتخاب کرده اگر مالی داشته باشد که سال بر آن گذشته باشد (مثلاً کارکرده و پول آن را پس‌انداز کرده) اگر خمس این مال را به دفتر مرجعش پرداخت کند آیا مجزی است یا نه؟ آیا در وجوب خمس، بلوغ شرط است یا نه؟

پاسخ : در واجب شدن خمس بلوغ شرط است لذا اگر این پول تا بعد از بلوغ باقی بماند باید خمس آن را پرداخت کند.

دلیل قرآنی بر وجوب خمس [کلیات خمس]

پرسش : آیا دلیل قرآنی بر وجوب خمس وجود دارد؟

پاسخ : در قرآن کریم فقط یک آیه در مورد خمس وجود دارد و آن آیه 41 سوره مبارکه انفال { وَ اعْلَمُوا أَنَّما غَنِمْتُمْ مِنْ شَيْ‏ءٍ فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ... } است و غنیمت در لغت معنای عامی دارد که همه درآمدها را شامل می‌شود؛ ولی روایات معصومین درزمینهٔ خمس بسیار است.

حق‌الله و حق النّاس بودن خمس [کلیات خمس]

پرسش : خمس جزو کدام‌یک از حقوق از قبیل حق‌الله یا حق النّاس محسوب می‌گردد؟

پاسخ : خمس هم حق‌الله است و هم حق النّاس.

نظر فقهای مذاهب اسلامی در مورد وجوب خمس [کلیات خمس]

پرسش : فقهاى اسلام در اصل خمس اتفاق‌نظر دارند، ولى در موارد و مصارف آن اختلاف است؛ به‌طوری‌که فقهاى اهل سنّت مورد خمس را منحصر به غنائم جنگى دانسته‌اند ولى فقهاى امامیه به سودها و بازیافت‌ها تعمیم داده‌اند، با توجه به این مطلب آیا از فقها و علماى طراز اوّل هر دو مذهب، کسانى هستند که نظر طرف مقابل را داشته باشند؟

پاسخ : ظاهراً مخالف معروفى نیست، در این زمینه می‌توانید به کتاب خلاف شیخ طوسی، کتاب الزکاة و الخمس، مسئله 138 مراجعه کنید.

قلمرو مالیات و وجوه شرعیّه در نظام اسلامی [کلیات خمس]

پرسش : آیا مالیات در نظام اسلامى جایگزین خمس و زکات می‌شود؟

پاسخ : مسئله مهم این است که مالیات نوعى هزینه کار اقتصادى است. یعنى کسى که فعالیت اقتصادى دارد، از جاده‌ها استفاده می‌کند، از امنیت بهره می‌گیرد، از رسانه‌های جمعى کمک می‌گیرد و از دیگر امکانات بهره‌مند می‌گردد. اگر این امکانات نبود، کار اقتصادى ممکن نمی‌شد، یا بهره کمى داشت؛ بنابراین وظیفه دارد سهمى از هزینه‌های کارهاى عمومى دولت که در انجام امور اقتصادى او مؤثر است را بپردازد و این‌یک امر طبیعى است. حال اگر بعد از پرداختن مالیات، چیز اضافه‌ای براى او باقى نماند، خمس به او تعلّق نمی‌گیرد و اگر اضافه بماند 80 درصد آن مال خود اوست و 20 درصد دیگر که خمس است در حال حاضر عمدتاً صرف مسائل فرهنگ اسلامى و حفظ عقاید و ارزش‌ها می‌گردد که سود آن عاید مردم می‌شود. چون اگر حوزه‌ها نباشد، نسل آینده از اسلام دور و جدا می‌گردد؛ بنابراین، اساساً نباید قلمرو مالیات‌ها را با وجوه شرعیّه مخلوط کرد.

لزوم رضایت شخص در پرداخت خمس [کلیات خمس]

پرسش : آیا پرداخت خمس باید با رضایت شخص باشد؟ و در صورت عدم پرداخت، آیا حاکم شرع می‌تواند با اعمال زور حقّ بیت‌المال را بگیرد؟

پاسخ : آری، باید با رضایت باشد ولی در صورت عدم پرداخت حاکم شرع می‌تواند با اعمال زور حق بیت‌المال را بگیرد.

ریا کردن در پرداخت خمس [کلیات خمس]

پرسش : خمسی که برای ریا داده شود مجدداً باید داده شود؟

پاسخ : درصورتی‌که آن مال از بین نرفته باشد می‌تواند در همان حال قصد قربت کند.

چگونگی تعیین سال خمسی [کلیات خمس]

پرسش : افرادی که در طول سال درآمد دارند سال خمسی آن‌ها چگونه معیّن می‌شود؟

پاسخ : اگر اولین روز درآمد را می‌دانند باید همان روز را اول سال خمسی قرار دهند و اگر اولین روز درآمد را نمی‌دانند یک روز از سال را به‌عنوان سال خمسی تعیین می‌کنند و اگر مبلغی از هزینه زندگی زیاد بیاید در این روز خمس آن را حساب می‌کنند.

آغاز سال خمسی [کلیات خمس]

پرسش : اول سال خمسی چه زمانی است؟

پاسخ : آغاز سال براى حساب خمس هرکسی اولین درآمد اوست، يعنى اگر كسى شروع به تجارت و كسب و صنعت و زراعت و غير این‌ها كند، اولین زمانى كه درآمد براى او حاصل می‌شود اوّل سال خمس اوست.

تعلّق گرفتن خمس و زکات به‌عین [کلیات خمس]

پرسش : آیا خمس و زکات به‌عین تعلّق می‌گیرد؟

پاسخ : با توجه به آیه 41 سوره مبارکه انفال (...فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ‏...) که با حرف‌اضافه «لام» آمده است، دلالت بر ملکیت و مشارکت در عین می‌کند و لذا چنانچه خمس را نپردازد و درآمدی از سرمایه کسب کند باید خمس درآمد را نیز بپردازد. البته در زکات چنین دلیل روشنی نداریم ولی به فتوای ما زکات نیز به‌عین تعلّق می‌گیرد نه ذمّه؛ بنابراین تصرف در مالی که زکات به آن تعلق‌گرفته جایز نیست مگر با اجازه حاکم شرع، مانند دیگر اموال مشاع که تنها با رضایت همه شرکا می‌توان در آن تصرف کرد و تصرف هرکدام به‌تنهایی، هرچند به مقدار سهم خودش، بدون رضایت دیگران جایز نیست.

چگونگی امربه‌معروف کسی که خمس نمی‌دهد [کلیات خمس]

پرسش : با توجه به این‌که عدم رعایت فروع دین، عدم اعتقاد عملى به اصول را نشان می‌دهد در مورد کسی که خمس پرداخت نمی‌کند چگونه باید تذکر داد؟

پاسخ : سعى کنید با تواضع و بردبارى و زبان خوش، تدریجاً در ایشان نفوذ کنید و هرگز مأیوس نشوید؛ و تذکرات در خلوت باشد، نه در جلوى مردم و به‌صورت خیراندیشى باشد، نه به‌صورت انتقاد و خشونت و بدانید سهل‌انگاری در فروع، همیشه دلیل بر عدم ایمان به اصول نیست.

حکم تصرّف در انفال [کلیات خمس]

پرسش : بریدن بی‌رویه درختان جنگل که منابع اصلى تولید اکسیژن و ادامه حیات بشر بر کره خاکى است و تبدیل مناطق جنگلی به منطقه خشک چه حکمی دارد؟

پاسخ : الف) جنگل‌ها جزء انفال است و تصرّف در آن منوط به اجازه حکومت اسلامى است. ب) هر کارى که موجب ضرر و زیان مسلمین، در کوتاه مدّت یا دراز مدّت می‌شود، جایز نیست و لازم است مردم مسلمان در این‌گونه مسائل که با محیط‌زیست انسان‌ها ارتباط شدید دارد، کاملاً هوشیار و مراقب باشند.

خمس انفال [کلیات خمس]

پرسش : انفال چیست؟ آیا بر انفال حکم ملک و مسائل ارث، وقف، اجاره، خمس و... جارى می‌شود؟

پاسخ : ظاهر روایات بلکه صریح بسیارى از آن‌ها، این است که انفال شامل تمام منافع روى زمین است و شامل همه دشت‌ها و کوه‌ها و جنگل‌ها و دریاها و... در سراسر جهان است و حکم ملک، بر آن جاری می‌شود و مسئله ارث و وقف و اجاره و خمس... صحیح است ولى بعد از تشکیل حکومت اسلامى و نهى حکومت از تملّک جنگل‌ها بدون رضایت حکومت نمی‌توان اقدام کرد؛ و پرواضح است که در حال حاضر با توجه به مرزهای جغرافیایی، حاکم اسلامى و ولی‌فقیه می‌تواند طبق مصالح مسلمین ضوابط جهانى را ملحوظ دارد.

تعیین سال خمسی واحد برای همه درآمدها [کلیات خمس]

پرسش : كسانى كه شاغل نيستند ولى در سال گاهى يكى دومرتبه معاملاتى انجام می‌دهند يا گاه هدايايى دريافت می‌کنند، آيا می‌توانند براى هرکدام سال خمسى جداگانه‌ای قرار دهند؟

پاسخ : براى همه درآمدها بايد يك سال خمسى قرارداد.

پایگاه اطلاع رسانی دفتر مرجع عالیقدر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی