رنجنامه حضرت زهرا (ع) برای زنان مدینه؛ آخرین احتجاجات بانوی اسلام در امر خلافت

بانوى بزرگ اسلام حضرت فاطمه زهرا (ع) خطبه ای را در بستر بيمارى بيان كرد، همان بيمارى كه هرگز از آن برنخاست، و جان پاك خود را به جان آفرين تسليم نمود. لحن خطبه به خوبى نشان مى ‏دهد كه از روحى بلند، سرشار از علم و دانش، مملو از محبّت به خدا و ايمان، و لبريز از درد و رنج، سرچشمه گرفته است. خطبه آهنگى رسا و كوبنده و گيرا و قاطع و شجاعانه دارد و بسيار دردناك و غم ‏انگيز است. اين خطبه كه از دل پر درد دختر گرامى پيامبر اسلام (ص) برخاسته‏، در حقيقت رنجنامه اوست. رنجى جانكاه كه تا اعماق استخوانش نفوذ كرده و تمام وجودش را در شعله ‏هاى سوزان خود فرو برده است. به همين دليل كلامش در اين خطبه رنگ آتش به خود گرفته، چرا كه از قلب آتشين برخاسته، و خون رنگ شده، چرا كه از دليل او سرچشمه گرفته. محور تمام سخنان حضرت صدیقه در اين خطبه مسأله غصب خلافت و مظلوميت على (ع) و خطرات آينده اين انحراف بزرگ براى امت اسلامى است.

Writer: آیت الله العظمی ناصر مکارم شيرازی

حماسه بزرگ؛‏ خطبه تاريخى بانوى اسلام فاطمه زهرا عليها السلام

بعد از رحلت پيامبر اسلام (ص) طوفان عجيبى سراسر جهان اسلام را فرا گرفت، و كانون اين طوفان مركز «خلافت» بود. سپس به هر چيز كه به نحوى با آن ارتباط پيدا مى ‏كرد منتقل شد. از جمله حكم مصادره سرزمين فدك - كه از سوى پيامبر اسلام (س) به دخترش فاطمه (ع) روى مصالح مهمى واگذار شده بود - از طرف نظام حاكم صادر شد. فاطمه (ع) كه مى ‏ديد اين تجاوز آشكار، توأم با ناديده گرفتن بسيارى از احكام اسلام در اين رابطه، جامعه اسلامى را گرفتار يك انحراف شديد از تعاليم اسلام و سنّت پيامبر (ص) و گرايش به برنامه ‏هاى جاهلى مى ‏كند، و از سوى ديگر مقدمه‏ اى است براى خانه ‏نشين كردن اميرمؤمنان على (ع) و محاصره اقتصادى ياران جانباز على (ع)، به دفاع از حق خويش در مقابل غاصبان فدك پرداخت و با تمام وجودش خواستار بازگشت اين حق مغصوب شد. ولى نظام حاكم به بهانه حديث مجعول «نَحْنُ مَعاشِرَ الأَنْبِياءِ لا نُوَرِّثْ‏؛ ما پيامبران ارثى از خود نمى ‏گذاريم!»، از اداى اين حق سر باز مى‏ زد. بانوى اسلام به مسجد آمد تا در برابر توده ‏هاى مسلمان، و سران مهاجر و انصار گفتنى ‏ها را بگويد، و اتمام حجت كند، و بهانه ‏هاى ادامه اين غصب عجيب و مصادره ظالمانه را از دستگاه حكومت وقت بگيرد، و در ضمن، صفوف وفاداران به اسلام را از حاميان سياست‏ هاى تجاوزكارانه آشكار سازد.

Writer: آيت الله العظمى ناصر مكارم شيرازى

آه‏ سوزان‏ على عليه السّلام در كنار قبر زهرا سلام الله عليها

از سخنان امام امير المؤمنين (ع)، خطبه ای است كه به هنگام دفن سيده زنان جهان، فاطمه (س)، خطاب به رسول اللّه (ص)، در كنار قبر پيامبر (ص) بيان كرد. اين گفتار امام (ع) سخنى است كه از سوز دل مولا (ع) به هنگام دفن حضرت فاطمه زهرا (س) حكايت می کند. درد دلى است پر سوز و گداز كه مولا (ع) با پيامبر اكرم (ص) درباره مصائب زهرا (س) از يك ‏سو و مصيبت خودش به سبب فراق زهرا (س) از سوى ديگر دارد و بخشى از حقايق مهم تاريخى صدر اسلام را به صورت غيرمستقيم، امّا گويا و پرمعنا منعكس مى ‏كند.

Writer: آيت الله العظمی مکارم شیرازی

آشنايی با پيام امام اميرالمؤمنين عليه السلام (شرح تازه و جامع بر نهج‏ البلاغه)

على عليه السلام صاحب حكمت و دانش / گستره علم و دانش حضرت على (ع) / مرجعيّت علمى امام على (ع) / امام على (ع) دروازه شهر علم پيامبر (ص) / سخنى درباره «نهج البلاغه» و «گوينده آن» / فصاحت و بلاغت نهج البلاغه / محتواى ژرف و عميق نهج البلاغه / جاذبه فوق العاده نهج البلاغه / اسناد نهج البلاغه‏ / سيّد رضى گرد آورنده نهج‏ البلاغه‏ / چرا سيد رضی نهج البلاغه را جمع‏ آورى كرد؟‏ / شروح نهج البلاغه‏ / پيام امام امير المؤمنين عليه السلام (شرح تازه و جامعى بر نهج ‏البلاغه) / ويژگى ‏هاى اين شرح‏ (پيام امام امير المؤمنين عليه السلام)

Writer: پژوهش؛ تهيه و تنظيم: حجت الاسلام احمد حيدری

نقش عالمان شیعه در گسترش علم رجال از نگاه خاورشناسان

دانشمندان شیعی از همان سده‌های نخست به‌تدوین کتاب‌هایی درباره رجال همت گماشتند. دیدگاه خاورشناسان درباره اهمیت و کارایی دانش رجال، البته با دیدگاه مسلمانان کاملاً متفاوت است. در‌واقع خاورشناسان که از سده نوزدهم، فعالیت‌های بسیار اندکی در حوزه رجال به‌ویژه رجال شیعی داشته‌اند. این جستار به‌اندازه بضاعت علمی می‌کوشد ضمن معرفی و تبیین نقش عالمان شیعی در گسترش علم رجال، گونه‌های مختلف مطالعات خاورشناسان در این زمینه را بیان کند....

Writer: دکتر فروغ پارسا

تأثیر زبانی و محتوایی روایات شیعی بر «ادبیات فارسی»

جایگاه قرآن و حدیث در میان منابع و سرچشمه‌های ادب پارسی، متفاوت و ممتاز است؛ تا آن‌جاکه می‌توان گفت نظم و نثر فارسی، بیشترین وام‌گیری را از متون دینی دارند. یکی از علل این حجم از تأثیرپذیری، دانش دینی گویندگان فارسی‌زبان بود. در گذشته تا پیش از مشروطه و تخصصی‌شدن دانش‌ها، بیشتر فرهیختگان و ادیبان، دانش‌آموختگان مدارس دینی بودند، چنان‌که عالم به کسی می‌گفتند که علم دین می‌دانست...

Writer: دکتر رضا بابایی؛ دانش‌آموخته حوزه و مدرس دانشگاه (Rezababaei1@gmail.com)

نقش «نهج‌البلاغه» در گسترش فرهنگ و علوم اسلامی

گردآوری و تدوین حدیث در قالب مجموعه‌های مختلف موضوعی یا غیر آن مانند تدوین کتب صحاح، مسند‌نویسی، جزء‌نگاری، مستخرجات، معاجم و کتب تخریج، امری است که سابقه آن به پس از قرن دوم هجری می‌رسد. شاید بتوان گفت گردآوری مجموعه‌ای از احادیث با رویکرد ادبی و بلاغی پیش از سید‌رضی سابقه نداشته است و همین امر یکی از عوامل جاودانگی کتاب وی باشد و موجب شده تا این کتاب، میراثی ارزشمند و یک اثر ادبی حدیثی فاخر شناخته شود. پرسش اصلی این است که با توجه به آن‌که سید‌رضی تنها با رویکرد ادبی به جمع و تألیف این کتاب پرداخته، تا چه حد این کتاب در ادبیات عرب و نیز دیگر علوم اسلامی به‌خصوص علم حدیث مورد توجه قرار گرفته و اساساً چه نقشی در گسترش این علوم و دیگر دانش‌ها داشته است؟

Writer: دکتر حامد شریعتی نیاسر؛ استادیار دانشگاه مذاهب اسلامی، گروه علوم قرآن و حدیث (hshariati@ut.ac.ir).

ادعیه‌نگاری شیعی؛ تاریخچه، ویژگی‌ها و امتیازات

در فرهنگ شیعی، دعا از قرآن آغاز، با ادعیه منقول از پیامبر توسعه و با دعاهای امامان به اوج می‌رسد. تفاوت میان اهل‌سنت و شیعه در همین دعاهای مأثور ائمه اطهار(ع) است. برخی گروه‌ها و جریان‌های اسلامی هم‌چون اهل‌سنت و صوفیان، به ادعیه نبوی اکتفا و بر آن توقف کردند، اما در میان شیعه حجم گسترده و فراوانی از ادعیه از زبان جانشینان به حق پیامبر(ص) نقل‌شده است. این امر خود سبب گستردگی کمّی متون دعایی شیعه، در مقایسه با اهل‌سنت شده است.

Writer: دکتر حمید باقری؛ استادیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه تهران (bagheri.h@ut.ac.ir).

نقل و انتقال احادیث امامیه، مکتوب یا شفاهی؟

در میان بیشتر حدیث‌پژوهان و دنبال‌کنندگان مباحث حدیثی و عموم دانش‌آموختگان حوزوی، این تصور غالب است که گزارش احادیث بر پایه نقل شفاهی و در قالب گفتار صورت پذیرفته و لااقل تا عصر تألیف کتب اربعه این رویه شایع بوده است. بررسی شواهد گوناگون گواه آن است که از همان ابتدا این مکتوبات بودند که بستر نقل و گسترش معارف اهل‌بیت(ع) را فراهم آورده‌اند. به‌عبارت دیگر میراث حدیثی امامیه در بستر مکتوبات تولد یافته و بالیده است. نوشته حاضر بر آن است که با ارائه شواهد روایی و تاریخی به این اطمینان دست یابد که نقل و انتقالات شفاهی به‌اندازه‌ای اندک بوده که می‌توان آن را در فرآیند روایت احادیث نادیده انگاشت. در مقابل آشکار می‌شود که ثبت و نشر مکتوب احادیث از زمان بیان آنها از سوی ائمه(ع) رخ داده و تا قرن پنجم و پس از آن نیز استمرار یافته است.

Writer: حجت‌الاسلام والمسلمین احسان سرخه‌ای؛ عضو هئیت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه (e.sorkhei@gmail.com).

نقش شیعه در گسترش حدیث در خراسان

بی‌تردید بسیاری از مناطق جغرافیایی در نشر علوم اسلامی، با تناسب‌های مختلف، سهیم هستند. روشن است که شیعیان قم، کوفه و بغداد در برهه‌هایی از تاریخ در نشر حدیث نقش تعیین‌کننده‌ای داشته‌اند. خراسان، به‌جهت دوردست‌بودن از مرکز حکومت اسلامی و هم‌چنین به‌دلیل پهناوری ویژه، در بسیاری از پژوهش‌های شیعی غایب از نظرهاست. این پژوهش بر آن است تا سهم خراسان بزرگ را در نشر حدیث شیعه بررسی کند. خراسان تا سده پنجم هجری شامل کدام مناطق می‌شده، و در این مناطق چه تلاش‌های ارزشمند حدیثی شکل‌گرفته است؟ دوره‌های قوت و ضعف حدیث‌پژوهان شیعی در پنج قرن نخست هجری تا چه اندازه دست‌یافتنی است؟ چه آثار ارزشمندی در این مناطق تألیف شده و ارتباط حوزه‌های حدیثی شیعه با دیگر حوزه‌های فریقین چگونه بوده است؟ این‌ها مسائل مهمی در حوزه حدیث خراسان است و لازم است بدان پرداخته شود. در این پژوهش، در حد توان به این پرسش‌ها پاسخ داده خواهد شد.

Writer: حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر مهدی غلامعلی؛ استادیار دانشگاه قرآن و حدیث (mahdigh53@gmail.com).

مدرسه «ری» و نقش آن در نشر حدیث

شهر ری به‌عنوان یکی از مناطق مهم حوزه حدیث شیعه اهمیت بسیاری دارد. ورود اسلام به این شهر از زمان خلیفه دوم شروع شده است، به‌همین‌سبب ناصبی‌گری شاخصه اولیه این شهر است و برخی روایات به این مطلب اشاره دارند، اما از زمان صادقین(ع) برخی یاران ایشان که اهل ری بودند، تفکر شیعی وارد این شهر شد. مکتب حدیثی شیعی ری از قرن چهارم بعد از مکتب حدیثی قم، تأسیس شد و با ظهور بزرگانی مانند کلینی و صدوق این شهر، درشمار یکی از مهم‌ترین مراکز حدیثی شیعه قرار گرفت. مهم‌ترین فعالیت‌های محدثان ری عبارت است از: تألیف کتاب، تشکیل جلسات مناظره، رحلات حدیثی. ویژگی‌های مهم حدیثی ری عبارت است از: کثرت محدثان شیعی و سنی، اسناد عالی احادیث، پالایش و تبویب احادیث و حدیث‌گرایی.

Writer: دکتر زهره نریمانی؛ استادیار دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم (zohrehnarimani92@yahoo.com). دکتر جعفر فیروزمندی بندپی؛ استادیار گروه زبان و ادبیات عرب، واحد کرمانشاه، دانشگاه آزاد اسلامی (j.firoozmandi@gmail.com).

مدرسه حدیثی کلامی قم و نقش آن در گسترش علوم اسلامی

مدرسه حدیثی قم یکی از مؤثرترین و فعال‌ترین مراکز حدیثی شیعه به‌ویژه در سده های سوم و چهارم هجری و حلقه واسطه انتقال میراث حدیثی از کوفه به بغداد بوده است. پیدایش این مدرسه حدیثی با شکل‌گیری شهر شیعی قم گره خورده است. با انتقال میراث جریان فکری مُحدِّثْ متکلمان کوفه در نیمه قرن سوم به قم، این جریان به اصلی‌ترین جریان فکری قم تبدیل شد. گرچه رویکرد عمومی در قم رویکرد حدیثی بود و مشایخ این مدرسه از ورود به عرصه نظریه‌پردازی و تبیین‌های خارج از چارچوب نص پرهیز می‌کردند، اما اندیشمندان این مدرسه برای روشن‌کردن مفاهیم و آموزه‌های اعتقادی و نشان‌دادن نظام معرفتی درون‌ متن مقدس به تبیین‌گری پرداختند. هم‌چنين در رویارویی با اندیشه‌های مخالف پا به عرصه نقادی و ردّیه‌نویسی نیز گذاشتند. بدین‌ترتیب مدرسه قم برگ مهمی در تاریخ کلام امامیه را رقم زد و با دارا بودن شاخص‌های کلامی و با روش مشخص به تولید میراثی ارزشمند در حوزه کلام تبیینی نائل آمد.

Writer: حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر سیدحسن طالقانی؛ استادیار پژوهشگاه قرآن و حدیث (hasan.taleghani@yahoo.com). حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر سیداکبر موسوی تنیانی؛ عضو هیئت علمی پژوهشگاه قرآن و حدیث (Tanyani_110@yahoo.com).

نقش عالمان شیعه در دانش «تخریج»

حدیث، مهم‌ترین منبع استنباط احکام اسلام، پس از قرآن است. یکی از مهم‌ترین ابزار سنجش اعتبار حدیث که با منبع، سند، متن و محتوا ارتباط دارد، دانش «تخریج» است. با تخریج هر حدیث، می‌توان به منابع متعدد، متن‌ها و راه‌های گوناگون، و نمایه‌های موضوعی آن دست یافت. تاکنون پژوهشی درباره جایگاه و نقش عالمان شیعه در گسترش این دانش، انجام نگرفته است. پژوهش پیش‌رو، برای اثبات گستردگی نقش عالمان شیعه در دانش تخریج و توسعه بهره‌وری از فایده‌های آن، نمونه‌های متعددی از عملکرد دوازده تَن از محدثان شیعه در انواع تخریج را به‌ترتیب وفات مؤلفان آثار آورده است.

Writer: حجت‌الاسلام والمسلمین عباس محمودی؛ مدرّس و پژوهش‌گر مرکز تخصصی علوم حدیث حوزه علمیه قم (abbasmahmoodi@yahoo.com).

نقش شیعه در نقد و آسیب‌شناسی حدیث

حدیث‌ها به‌شکل‌های گوناگون دچار آسیب می‌شوند؛ گاهی راوی در شنیدن یا نقل‌کردن اشتباه می‌کرد. گاهی نیز نویسنده درست نمی‌دید و راست نمی‌نوشت. هم‌چنین کتاب نیز گاهی، ناقص، پاره و تیره می‌شد. افزون بر این، بهره‌گیران از حدیث، در تعامل و فهم و کاربرد آن، کاستی‌ها و خطاهایی دارند که گاه از کاستی شیوه پژوهش پدید می‌آید و گاه برخاسته از نگرش ویژه پژوهش‌گر است که او را به آسیبی همیشگی در رویارویی با متون حدیث، دچار می‌کند؛ آسیبی که گاه به شکل ایجاد فرقه‌هایی دگراندیش و کژاندیش، هم‌چون اخباریان، جمودگرایان و سلفیان جلوه می‌نماید. حدیث‌پژوهان در هر دو حوزه شیعه و اهل‌سنت، کوشیده‌اند که این آسیب‌ها را شناسایی کنند و در موارد بسیاری، درصدد حل آن برآمده‌اند. در این نوشته می‌کوشیم در چند بخش، به تلاش‌های امامان(ع)، راویان و محدثان شیعه، در این عرصه اشاره کنیم.

Writer: حجت‌الاسلام والمسلمین عبدالهادی مسعودی؛ دانشیار دانشگاه قرآن و حدیث (h.masoudy@gmail.com).

نقش شیعه در کتابت حدیث

باوجود ابهاماتی که در‌خصوص چگونگی تدوین حدیث در قرن اول هجری وجود دارد، هر دو گروه شیعه و سنی رخ‌داد کتابت حدیث را به‌عنوان یک اتفاق تاریخی در قرن دوم هجری پذیرفته و آثار و مدارک حدیثی را که از این دوره و با روند تحولی پا به عرصه وجود گذاشت را به‌رسمیت شناخته‌اند، اما این‌که تدوین‌های اولیه از کجا و توسط چه کسی یا چه کسانی آغاز شد و کدام‌یک از دو گروه شیعه و سنی را می‌توان در مجموع پیشگام کتابت حدیث به‌شمار آورد، هنوز از مسائلی است که علی‌رغم پژوهش‌های متعدد موجود، نیازمند تأمل و تحقیق جدید می‌باشد...

Writer: دکتر مجید معارف؛ استاد دانشکده الهیات دانشگاه تهران (maaref@ut.ac.ir).

نقش شیعه در دانش «مشکل‌الحدیث»

پژوهش حاضر پس از ارائه تعریف دقیق دانش مشکل‌الحدیث و تبیین تفاوت رویکرد شیعه با اهل‌سنت در این حوزه از دانش، با هدف پاسخ به این پرسش که شیعه در پایه‌ریزی، پرورش و گسترش این دانش چه نقشی ایفا کرده، به معرفی آثاری از دانشوران شیعی می‌پردازد که ناظر بر شرح احادیث مشکل‌اند. در این راستا، تبیین سیر تاریخی مشکل‌الحدیث از پیدایش، که دانشی مستقل از دانش‌های حدیثی دیگر به‌شمار نمی‌رفت، تا گسترش آن از جمله مباحثی است که این نوشتار درپی پرداختن به آن است.

Writer: دکتر پوران میرزایی؛ استادیار دانشگاه قرآن و حدیث (mirzaee785@gmail.com). حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر سیدمحمدکاظم طباطبائی؛ دانشیار دانشگاه قرآن و حدیث (tabakazem@gmail.com).

«الرعایة» شهید ثانی پیشتاز درایه‌نگاری مقارن

شهیدثانی الرعایة - یا البدایة - فی علم الدرایة را ناظر بر آثار متقدم خود، از کبار علمای سلف شیعه چون مفید و مرتضی و نیز متقدمان از علمای سنی و شاید بیش از همه، مقدمه ابن‌صلاح یا آثاری نظیر آن نگاشت. این نوشتار آشکار می‌کند این اثر کدامین سنگ بنای این دانش است و کجای این ساختار رفیع قرار دارد؛ چرا و چگونه از قبل خود تأثر پذیرفته و چه محتوایی یا منهجی بر آثار قبلی افزوده است و برای آیندگان چه ره‌آوردی دارد. این کار از طریق دقت در روش کتاب و تأمل در تأثر آن از آثار پیش از خود و تأثیرش بر آثار پس از آن است. صاحب‌نظران نسبت به درایه شهیدثانی مستقلاً یا در ضمن آثار دیگر سخن گفته‌اند، اما زاویه پیش‌رو کم‌پژوهیده یا ناپژوهیده است.

Writer: دکتر زهرا اخوان صراف؛ دکترای علوم قرآن و حدیث، پژوهشگر و مدرس حوزه و استادیار دانشگاه (akhavan_qom@yahoo.com).

نقش شیعه در دانش درایه

درایة‌الحديث، یکی از دانش‌های تخصصی حدیثی است که انواع حدیث و اعتبار آنها را در کنار دیگر مباحث مرتبط، مطالعه می‌کند. مطالب گوناگونی از اهل‌بیت(ع) درباره این موضوع وجود دارد که از توجه ایشان به این مباحث حکایت می‌کند. در این مقاله، ویژگی‌های مباحث درایه در شیعه با لحاظ‌کردن نوآوری‌های آن شناخته و نقش آن در توسعه دانش مزبور مشخص می‌شود؛ درعین‌حال، به‌اجمال، روند نگارش و تحول این دانش را نیز گزارش می‌کنیم.

Writer: دکتر شادی نفیسی؛ استادیار دانشگاه تهران (shadinafisi@ut.ac.ir).

نقش شیعه در پیدایش دانش رجال

در صدر اسلام روش خاصی برای ارزیابی منقولات حدیثی وجود نداشت. شریعت هم راه خاصی را به‌شکل تعبدی و تأسیسی ارایه نکرده بود. با توجه به ضرورت‌های پیش‌آمده پس از عصر پیامبر(ص) و در زمان خلفا، سفارش به ذکر اسناد در کلام امیرالمؤمنین علی(ع) به‌چشم می‌خورد. تقسیم‌بندی و توجه‌دادن به تنوع افراد راوی حدیث را، برای اولین بار در کلام امیرالمؤمنین(ع) می‌بینیم؛ در آن زمان راویان را در چهار طیف دسته‌بندی کردند؛ برخی را منافق، برخی را غیرحافظ، برخی را غیرضابط و برخی را ثقه ضابط حافظ معرفی می‌کنند و وظیفه مردم را نیز نسبت به روایات این اشخاص، معین می‌کنند. نخستین کتاب با کاربرد رجالی به‌شکل ابتدایی آن، در عصر امیرالمؤمنین(ع) و به‌وسیله عبیداللّه‌بن ابی‌رافع پدید آمد، اما تألیف رجالی مصطلح در اواخر قرن دوم و در ابتدای قرن سوم هجری با تألیفات عبداللّه‌بن جبله کنانی (م 219ق) و حسن‌بن محبوب (م 224ق) و حسن‌بن علی‌بن فضال (م 224ق) آغاز و پس از ایشان پی گرفته شد. دیگر مذاهب اسلامی هم در قرن سوم هجری پس از این بزرگان، به تألیف رجالی دست زدند.

Writer: حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر محمدکاظم رحمان‌ستایش؛ استادیار دانشگاه قم (kr.setayesh@gmail.com).

نقش اهل‌بیت(علیهم السلام) و شیعیان در تصحیح استناد و گفتمان حدیثی

بررسی علوم دینی مرسوم در جامعه اسلامی در دهه‌های نخستین نشان می‌دهد که مشکل مهم روایات منسوب به پیامبر (ص)، مسئله اسناد معتبر آن بود. نظام فقهی و تفسیری بلاد از ابتدا ناقص بوده است؛ یعنی هم بخش بزرگی از میراث نبوی در آن منعکس نبوده است و هم سلایق و اجتهادات صحابه به‌جای دین در آن نظام فقهی و تفسیری تزریق شده‌بوده است. در علم رایج و مرسوم در جامعه اسلامی که مورد تأیید دستگاه قدرت بود، ولی اعتباری نداشت؛ اهل‌بیت(ع) سخن از علمی مطرح می‌کردند که به‌هیچ‌وجه به نظر و رأی خودشان منتسب نبود، بلکه سند آن به خود پیامبر(ص) واصل می‌شد و ایشان خود را امانتدار علوم الهی پیامبر(ص) می‌دانستند. اسناد مکتوب از میراث اختصاصی علوم نبوی که از طریق امیرالمؤمنین(ع) در اختیار اهل‌بیت(ع) بود، معتبرترین سند علمی به‌شمارمی‌رفت. وجود چنین اسناد مکتوبی نزد این خاندان، تمامیت و کفایت دانش دینی آن روز را به چالش می‌کشید.

Writer: دکتر سید عبدالحمید ابطحی؛ حدیث‌پژوه و دکتری فلسفه دین (habtahi5@gmail.com).

نقش اهل‌بیت(ع) در پیدایش و گسترش دانش‌های حدیثی

اهل‌بیت(ع) مصداق اتمّ «أدّبَهُمُ اللّهُ و رسولُهُ» هستند؛ کسانی که دانش به‌سوی آنان هجوم‌آورده و در وجودشان سرازیر شده است؛ «هَجَمَ بِهِمُ الْعِلْمُ عَلَى حَقِیقَةِ الْبَصِیرَةِ وَبَاشَرُوا رُوحَ الْیقِینِ». با چنین مقاماتی که خداوند به ایشان ارزانی فرموده است، باید باور کرد که ریشه و خاستگاه همه علوم اسلامی تنها در مکتب آنان یافت می‌شود؛ چنان‌که امام باقر(ع) به حکم‌بن عُیینه فرمود: «[حتی اگر] حکم [بن عیینه برای به دست آوردن علم] به شرق و غرب عالم برود، بدانید به خداوند سوگند، علم جز از رهگذر اهل‌بیت -که همانا جبرئیل نزد آنان فرود می‌آید- به کف نمی‌آید». در این مقاله، نقش اهل‌بیت(ع) در پیدایش و گسترش سه دانش از دانش‌های حدیثی بررسی می‌شود که عبارت‌اند از: «رجال‌الحدیث»، «درایة‌الحدیث» و «فقه‌الحدیث».

Writer: حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر علی نصیری؛ عضو هیئت علمی گروه معارف دانشگاه علم و صنعت ایران (dr.alinasiri@gmail.com).

سه ویژگی در نهج البلاغه (جامعیت، عینیت، ابدیت)

درضمن ترجمه و شرح فشرده‌ای که جمعی از فضلا در حوزه‌ علمیه‌ قم بر «نهج البلاغه» نوشته‌اند و من هم نظارتی بر کار آن‌ها داشته‌ام، به مسائلی برخوردیم و ویژگی‌هایی در نهج‌البلاغه دیدیم که این ویژگی‌ها بسیار زیاد است؛ لکن از میان آنها سه ویژگی مهم را برگزیدیم که عبارتند از: «جامعیت»، «عینیت و واقع‌گرایی»، و بلاخره مسئله «جاودانگی و ابدیت» نهج البلاغه.

Writer: حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی

فصاحت و بلاغت «نهج البلاغه»

در زمینه فصاحت و بلاغت «نهج البلاغه»، سخن سرایان و ادبا و نویسندگان را می‌بینیم که عمیقاً تحت تأثیر زیبایی و شیرینی بیان و زیبایی تعبیرات و فنون ظریف بلاغت و ریزه‌کاری‌های دقیق فصاحت واقع شده‌اند و هر یک در این زمینه سخنی دارند الهام بخش و نشاط آفرین، از جمله ...

Writer: حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی

شارحان صحیفه سجادیه

نظر به اهمیت والایى که صحیفه سجادیه نزد علما و بزرگان ما داشته است تاکنون شرح‌ ها و تعلیقه هاى فراوانى براى آن نوشته شده که بیان همه آنها در این مختصر نمى‌ گنجد از این‌ رو به قسمت قابل توجهى از آنها به ترتیب زمانى اشاره مى‌ کنیم ولى با تأسف فراوان به ‌علت نبودن منابع گسترده، اطلاعات ما درباره شروح صحیفه سجادیه از قرن دوم تا پنجم هجرى ناقص و نارساست به‌همین دلیل از قرن ششم آغاز مى ‌کنیم. ولى باید توجه داشت که بسیارى از این شروح که به آنها اشاره مى ‌شود در دسترس عموم نیست و ممکن است در گوشه‌ اى از کتابخانه‌ هاى معتبر باشد.

Writer: برگرفته از عرفان اسلامی ج 1 (شرحی جامع بر صحیفه سجادیه)، تحت اشراف آیت الله العظمی مکارم شیرازی

سیری در اسناد صحیفه سجّادیّه

صحت یک حدیث بر چهار محور دور مى‌ زند: اول: وثاقت راوى، یعنى از نظر علم رجال ثابت شود که راویان یک خبر همگى مورد وثوق ‌اند و در این صورت صحت خبر ثابت مى ‌شود. دوم: وثاقت روایت؛ ممکن است روات خبر همه ثقه نباشند ولى روایت متضافر یا متواتر باشد و براثر تضافر یا تواتر، اطمینان به خبر حاصل شود هر چند بعضى از راویان، زیر سؤال باشند. سوم: علو مضمون؛ ممکن است حدیثى از نظر سند نه امتیاز اول را داشته باشد و نه امتیاز دوم را ولى مضمون آن به‌ قدرى عالى و والاست که صدور آن از غیر امام معصوم که داراى علم الهى است غیر ممکن باشد. در این صورت اطمینان حاصل مى ‌شود که این حدیث از معصوم صادر شده است. چهارم: قرائن خارجیه؛ گاه هیچ‌ کدام از امتیازات گذشته در حدیث وجود ندارد، ولى قرائنى از خارج آن را تأیید و تقویت مى ‌کند مانند موافقت با کتاب‌الله یا عمل مشهور (مشهور بزرگان علما) به آن. یا قرائن دیگرى از این قبیل که سبب مى‌ شود اطمینان به مضمون آن حاصل شود. به جرأت مى ‌توان گفت که غالب جهات چهارگانه فوق در دعا هاى صحیفه سجادیه وجود دارد: بنابر این صحیفه سجادیه از نظر سند داراى اعتبار بالایى است زیرا: اولاً: محتواى آن چنان محتواى فصیح و بلیغ وژرف و دقیقى است که صدور آن از غیر امام معصومى که با عالم غیب مرتبط است بسیار بعید به نظر مى‌رسد و همان ‌گونه که دیدیم جمعى از علماى بزرگ نیز بر همین موضوع تکیه کرده ‌اند. ثانیاً: بسیارى از بزرگان علما در اجازات روایى خود به آن اشاره کرده و آن را ستوده ‌اند. ثالثاً: بعضى از فقهاى بزرگ در مسائل فقهى به بعضى مضامین آن که جنبه فقهى دارد استناد کرده ‌اند. رابعاً: اهتمام عمومى شیعیان به قرائت و تلاوت دعا هاى صحیفه قرینه دیگرى بر صحت اسناد آن به امام بزرگوار، امام على بن الحسین(علیهما السلام) مى ‌باشد و یکى از نشانه‌هاى این اهتمام، نوشتن شروح متعددى توسط جمعى از بزرگان و دانشمندان بر این دعا هاست.

Writer: برگرفته از عرفان اسلامی ج 1 (شرحی جامع بر صحیفه سجادیه)، تحت اشراف آیت الله العظمی مکارم شیرازی

آشنایی با صحیفه سجّادیّه و امام سجّاد علیه السّلام

امام على بن الحسین(ع) قبل از هرچیز امام است. یعنى کسى است که آیه تطهیر درباره اهل بیت او نازل شده است. کسى است که مودت او به حکم آیه ذوى القربى واجب است. کسى است که حدیث ثقلین، او را در بر مى ‌گیرد. کسى است که در یک کلمه صبح و شام در هر نماز بر او و پدران و فرزندان معصومش درود مى ‌فرستیم. آرى، او امامى است معصوم و پاک از هر پلیدى و مصون از هرگونه خطا و اشتباه. او از علم الکتاب و علم الهى و منابع معرفتى همچون کتاب على(ع) و کتاب حضرت فاطمه(س) و از هزار هزار باب علم و آگاهى از ظهر و بطن قرآن کریم برخوردار است و طبق احادیثى که در منابع معتبر آمده محدَّث است؛ یعنى طرف گفتگوى فرشتگان. صحیفه ایشان را باید به‌عنوان بزرگ ‌ترین عمل اجتماعى متناسب با ضرورت مرحله‌ اى که مسئولیت رهبرى آن به عهده امام(ع) بود معرفى کرد. علاوه بر آن، یگانه میراث فرهنگى الهى، یک منبع بزرگ مکتبى وی ک مشعل هدایت ربانى و یک مدرسه اخلاق و تربیت اسلامى است که با گذشت روزگاران پایدار مى‌ ماند و انسانیت، پیوسته به این میراث محمدى و علوى نیازمند است و هر چند گمراهى ‌هاى شیطان و فریبندگى دنیا فزون‌تر گردد نیاز به آن بیشتر مى‌شود. سعی بر آن است که در این مقاله جایگاه اجتماعی و علمی امام، سیاستهای اجتماعی و فرهنگی و اخلاف و معنویت ایشان در عصر حیات تحلیل و از دید معاصرانش توصیف شود.

Writer: برگرفته از عرفان اسلامی ج 1 (شرحی جامع بر صحیفه سجادیه)، تحت اشراف آیت الله العظمی مکارم شیرازی

عناوین احادیث

جزوه حاضر، که چکيده اي است از معرفي عناوين احاديث، مي تواند در هنگام مطالعه متون استدلالي فقهي و شناخت احاديث و بررسي رجال آنها مورد استفاده قرار گرفته و کار را آسان کند.

Writer: حجه الاسلام و المسلمین سید محمد جواد بنی سعید

SiteTitle

رنجنامه حضرت زهرا (ع) برای زنان مدینه؛ آخرین احتجاجات بانوی اسلام در امر خلافت

Writer: آیت الله العظمی ناصر مکارم شيرازی

حماسه بزرگ؛‏ خطبه تاريخى بانوى اسلام فاطمه زهرا عليها السلام

Writer: آيت الله العظمى ناصر مكارم شيرازى

آه‏ سوزان‏ على عليه السّلام در كنار قبر زهرا سلام الله عليها

Writer: آيت الله العظمی مکارم شیرازی

آشنايی با پيام امام اميرالمؤمنين عليه السلام (شرح تازه و جامع بر نهج‏ البلاغه)

Writer: پژوهش؛ تهيه و تنظيم: حجت الاسلام احمد حيدری

نقش عالمان شیعه در گسترش علم رجال از نگاه خاورشناسان

Writer: دکتر فروغ پارسا

تأثیر زبانی و محتوایی روایات شیعی بر «ادبیات فارسی»

Writer: دکتر رضا بابایی؛ دانش‌آموخته حوزه و مدرس دانشگاه (Rezababaei1@gmail.com)

نقش «نهج‌البلاغه» در گسترش فرهنگ و علوم اسلامی

Writer: دکتر حامد شریعتی نیاسر؛ استادیار دانشگاه مذاهب اسلامی، گروه علوم قرآن و حدیث (hshariati@ut.ac.ir).

ادعیه‌نگاری شیعی؛ تاریخچه، ویژگی‌ها و امتیازات

Writer: دکتر حمید باقری؛ استادیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه تهران (bagheri.h@ut.ac.ir).

نقل و انتقال احادیث امامیه، مکتوب یا شفاهی؟

Writer: حجت‌الاسلام والمسلمین احسان سرخه‌ای؛ عضو هئیت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه (e.sorkhei@gmail.com).

نقش شیعه در گسترش حدیث در خراسان

Writer: حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر مهدی غلامعلی؛ استادیار دانشگاه قرآن و حدیث (mahdigh53@gmail.com).

مدرسه «ری» و نقش آن در نشر حدیث

مدرسه حدیثی کلامی قم و نقش آن در گسترش علوم اسلامی

نقش عالمان شیعه در دانش «تخریج»

Writer: حجت‌الاسلام والمسلمین عباس محمودی؛ مدرّس و پژوهش‌گر مرکز تخصصی علوم حدیث حوزه علمیه قم (abbasmahmoodi@yahoo.com).

نقش شیعه در نقد و آسیب‌شناسی حدیث

Writer: حجت‌الاسلام والمسلمین عبدالهادی مسعودی؛ دانشیار دانشگاه قرآن و حدیث (h.masoudy@gmail.com).

نقش شیعه در کتابت حدیث

Writer: دکتر مجید معارف؛ استاد دانشکده الهیات دانشگاه تهران (maaref@ut.ac.ir).

نقش شیعه در دانش «مشکل‌الحدیث»

Writer: دکتر پوران میرزایی؛ استادیار دانشگاه قرآن و حدیث (mirzaee785@gmail.com). حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر سیدمحمدکاظم طباطبائی؛ دانشیار دانشگاه قرآن و حدیث (tabakazem@gmail.com).

«الرعایة» شهید ثانی پیشتاز درایه‌نگاری مقارن

Writer: دکتر زهرا اخوان صراف؛ دکترای علوم قرآن و حدیث، پژوهشگر و مدرس حوزه و استادیار دانشگاه (akhavan_qom@yahoo.com).

نقش شیعه در دانش درایه

Writer: دکتر شادی نفیسی؛ استادیار دانشگاه تهران (shadinafisi@ut.ac.ir).

نقش شیعه در پیدایش دانش رجال

Writer: حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر محمدکاظم رحمان‌ستایش؛ استادیار دانشگاه قم (kr.setayesh@gmail.com).

نقش اهل‌بیت(علیهم السلام) و شیعیان در تصحیح استناد و گفتمان حدیثی

Writer: دکتر سید عبدالحمید ابطحی؛ حدیث‌پژوه و دکتری فلسفه دین (habtahi5@gmail.com).

نقش اهل‌بیت(ع) در پیدایش و گسترش دانش‌های حدیثی

Writer: حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر علی نصیری؛ عضو هیئت علمی گروه معارف دانشگاه علم و صنعت ایران (dr.alinasiri@gmail.com).

سه ویژگی در نهج البلاغه (جامعیت، عینیت، ابدیت)

Writer: حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی

فصاحت و بلاغت «نهج البلاغه»

Writer: حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی

شارحان صحیفه سجادیه

Writer: برگرفته از عرفان اسلامی ج 1 (شرحی جامع بر صحیفه سجادیه)، تحت اشراف آیت الله العظمی مکارم شیرازی

سیری در اسناد صحیفه سجّادیّه

Writer: برگرفته از عرفان اسلامی ج 1 (شرحی جامع بر صحیفه سجادیه)، تحت اشراف آیت الله العظمی مکارم شیرازی

آشنایی با صحیفه سجّادیّه و امام سجّاد علیه السّلام

Writer: برگرفته از عرفان اسلامی ج 1 (شرحی جامع بر صحیفه سجادیه)، تحت اشراف آیت الله العظمی مکارم شیرازی

عناوین احادیث

Writer: حجه الاسلام و المسلمین سید محمد جواد بنی سعید