يكى ديگر از حقوق مالى كه از تراكم ثروت و انباشته شدن آن مى كاهد، انفاق هاى ويژه اى است كه به نام «حق معلوم» در اموال ثروتمندان منظور شده است، بدين معنا كه آدمى در زندگى خود سهميه اى براى محرومان و حمايت از امور جامعه در راه خدا (جز ماليات شرعى) قرار دهد و به طور مداوم آن را بپردازد. در قرآن در وصف انسان هاى با ايمان مى خوانيم: «(فِى أَمْوَالِهِمْ حَقٌّ لِّلسَّائِلِ وَالْمَحْرُومِ); در اموال آنان سهميه اى براى سائل و محروم منظور شده است».(1)
امام صادق(عليه السلام) «حق معلوم» را چيزى جز زكات مى شمرد و صريحاً مى فرمايد: حق معلوم بسته به انتخاب افراد است كه هر كسى چيزى افزون بر خمس و زكات; مثلا يك دهم يا كمتر يا بيشتر از درآمدهاى خود را به نيازمندان اختصاص و كه به صورت روزانه، ماهانه يا هفتگى بپردازد: «... والحقّ المعلوم غير الزكاة، هو شيء يفرضه الرجل على نفسه في ماله يجب عليه أن يفرضه على قدر طاقته وسعة ماله فيؤدّي الذي فرض على نفسه إن شاء في كلّ يوم وإن شاء في كلّ جمعة و إن شاء في كلّ شهر».(2)
در حديث ديگرى از ابن عباس در تفسير اين آيه مى خوانيم: «(وفي أموالهم حقّ) قال: سوى الزكاة يصل بها رحماً أو يقرى بها ضيفاً; منظور از «حقّ معلوم» غير از زكات است كه به وسيله آن صله رحم بجا مى آورد يا از مهمانى پذيرايى مى كند».(3)
همچنين از مجاهد نقل شده است كه منظور از حق معلوم، چيزى غير از زكات واجب است.(4)
در حديثى از امام صادق(عليه السلام) مى خوانيم كه شخصى از آن حضرت پرسيد: آيا حق معلوم چيزى غير از زكات است؟ امام پاسخ داد: آرى. (و افزود:) اين حق (معلوم) درباره كسى است كه خدا به او ثروتى داده و او مقدار هزار، دو هزار، سه هزار درهم، يا بيشتر يا كمتر از آن را جدا مى كند و با آن صله رحم يا كارهاى خير ديگر انجام مى دهد: «هو الرجل يؤتيه الله الثروة من المال فيخرج منه الألف، والألفين، والثلاثة آلاف و الأقلّ و الأكثر، فيصل به رحمه...».(5)
رحمان انصارى مى گويد: از امام باقر(عليه السلام) شنيدم كه مى فرمود: مردى پيش على بن الحسين آمد و گفت: آيه (وَفِى أَمْوَالِهِمْ حَقٌّ لِّلسَّائِلِ وَالْمَحْرُومِ) را تفسير فرما كه منظور از «حق معلوم» چيست؟ آن حضرت جواب داد: «الحقّ المعلوم شيء يخرجه من ماله ليس من الزكاة و لا من الصدقة المفروضين; «حقّ معلوم» چيزى است كه علاوه بر زكات و صدقه واجب، آن را از مالش خارج مى كند و به نيازمندان مى پردازد». آن مرد گفت: اگر حق معلوم از نوع زكات و صدقه هاى واجب نيست، پس چيست؟ امام پاسخ داد: «هوالشيء يخرجه من ماله إن شاء أكثر و إن شاء أقلّ على قدر ما يملك; «حق معلوم» مقدارى از مال است كه آدمى آن را به اندازه توانايى اش ـ كم يا زياد ـ به نيازمندان مى پردازد». آن مرد گفت: با اين مال چه كارى بايد صورت گيرد (در چه راهى بايد مصرف گردد؟) امام(عليه السلام) پاسخ داد: «يصل به رحماً ويقوى به ضعيفاً و يحمل به كلاّ أو يصل به أخاً له في الله أو لنائبة تنوبه; به وسيله آن صله رحم بجا آورد، ناتوانى را دستگيرى كند، بارى را از دوش كسى بردارد يا به برادر دينى اش از آن مال عطا نمايد يا محنتى را از او دور كند».(6)