در آيات قرآن آمده كه خداوند روزى را براى هر كس بخواهد گسترده و براى هر كس بخواهد تنگ مى كند. اين تعبير كه در آيات فراوانى تكرار شده، ممكن است اين توهم را ايجاد كند كه نظام روزى نظامى است كه به كلى از دست انسان خارج است. بنابراين اگر گروهى متنعم و گروه ديگرى محروم اند همه به خواست خدا است و كارى از ما ساخته نيست. و اين مى تواند دستاويزى مناسب براى كسانى باشد كه اصل مذهب را زير سؤال مى برند و آن را مولود حركت ها و طرح هاى استعمارى مى پندارند! ولى اگر در همان آيات و روايات اسلامى دقت كنيم و در عوامل تنگى و گستردگى روزى بينديشيم، تفسير اين آيات و اسرار اين مطلب كاملاً روشن و سمپاشى ها برچيده مى شود.

كراراً گفته شده كه تعبير «مشيت الهى» مفهومش اراده بى حساب و كتاب نيست، بلكه اراده اى است آميخته با حكمت. آری حكمت خدا ايجاب مى كند كه هركس تلاش و كوشش و فداكارى بيشترى داشته باشد، روزى اش را گسترده تر گرداند: «و أَن لَيْسَ لِلإنسانِ اِلَّا مَا سَعَى»(1)؛ (انسان بهره اى جز نتيجه تلاش و كوشش خود ندارد) «وَ كُلُّ نَفْسٍ بِمَا كَسَبَتْ رَهِينةً»(2)؛ (هر انسانى در گرو اعمال و كوشش هاى خويش است). ضمن اینکه هر كس تقوا پيشه كند خداوند گشايشى به كار او مى دهد و از آنجا كه انتظار ندارد روزى اش مى بخشد: «وَ مَنْ يَتَّقِ اللّهَ يَجْعَل لَهُ مَخْرَجاً وَ يَرْزُقْهُ مِنْ حَيْثُ لَايَحْتَسِبْ»(3). آرى تقوا موجب حاكميت عدالت اجتماعى، و عدالت اجتماعى سبب گسترش روزى ها است.
اين بحث را نيز با حديثى از على(عليه السلام) به پايان مى رسانيم كه فرمود: «اِنّ الاَشيَاءَ لمّا اِزْدَوَجَتْ اِزدَوَجَ الكَسَلُ وَ العَجْزُ فَنَتَجَا بَينَهُمَا الفَقْرُ»(4)؛ (هنگامى كه در آغاز موجودات با هم ازدواج كردند، تنبلى و ناتوانى هم با هم عقد زوجيت بستند، پس فرزندى از آنها متولد شد به نام فقر).(5)