امام علی(علیه السلام) در خطبه 116 نهج البلاغه با اشاره به خدمات برجسته پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) در طریق نشر اسلام مى فرمايد: (خداوند او [پيامبر اسلام(صلى الله عليه و آله)] را فرستاد تا مردم را به سوى حقّ دعوت كند و گواه بر اعمال خلق باشد)؛ «أَرْسَلَهُ دَاعِياً إلَى الْحَقِّ وَ شَاهِداً عَلَى الْخَلْقِ». در واقع امام رسالت عظيم پيامبر(صلى الله عليه وآله) را در اين دو جمله خلاصه فرموده است؛ از يكسو دعوت به سوى حق، و ابلاغ فرمانهاى پروردگار و از سوى ديگر نظارت بر حسن اجراى آن.
در اين كه مراد از شاهد بودن پيامبر(صلى الله عليه و آله) در اين جا چيست؟ بعضى گفته اند: مراد گواهى بر اعمال مردم يا گواهى بر پيامبران در روز قيامت است آن چنان كه در قرآن آمده: «فَكَيْفَ إذا جِئْنَا مِنْ كُلِّ أُمَّةِ بِشَهِيد وَ جِئْنَا بِكَ عَلَى هَؤُلاَءِ شَهِيداً»(1)؛ (چگونه خواهد بود آن روزى كه از هر امّتى شاهد و گواهى بر اعمال آنها مى آوريم و تو را گواه آنان خواهيم آورد).
ولى ظاهر كلام امام(عليه السلام) نشان مى دهد كه منظور از شاهد بودن، نظارت آن حضرت بر اعمال انسانها براى اجراى فرمانهاى الهى، در همين دنياست و به تعبير ديگر، كار آن حضرت، تنها ابلاغ دعوت حق نبود، بلكه نظارت بر اجراى آن نيز از وظايف آن حضرت بوده است و اين همان معنى امامت و ولايت تشريعى آن بزرگوار است.
جمع ميان دو معنى نيز، مانعى ندارد كه آن حضرت هم ناظر بر اعمال در اين جهان و هم گواه بر آن در جهان ديگر باشد. سپس در ادامه اين سخن به بيان اوصافى از پيامبر اسلام(صلى الله عليه وآله) پرداخته و در عبارات كوتاهى شش وصف را بيان مى فرمايد، مى گويد: (او بدون سستى، به ابلاغ رسالت پروردگارش پرداخت و هرگز كوتاهى نكرد، و در راه خدا با دشمنان او بدون ضعف، جهاد كرد، و در اين راه هيچ عذر و بهانه اى نياورد. او پيشواى پرهيزگاران و روشنى بخش چشم هدايت جويان است)؛ «فَبَلَّغَ رِسَالاَتِ رَبِّهِ غَيْرَ وَان(2) وَ لاَ مُقَصِّر، وَ جَاهَدَ فِي اللهِ أَعْدَاءَهُ غَيْرَ وَاهِن وَ لاَ مُعَذِّر(3) إمَامُ مَنِ اتَّقَى، وَ بَصَرُ مَنِ اهْتَدَى».
در اين عبارات كوتاه تمام ويژگيهايى كه در يك رهبر شجاع و توانا لازم است ذكر شده است، سستى نكردن، كوتاهى ننمودن، جهاد قاطعانه داشتن، و عذر و بهانه نتراشيدن، و از سوى ديگر آن حضرت را پيشواى پرهيزگاران و سبب هدايت بينايان مى شمرد كه افراد آلوده را از گرد خود دور مى كند و فاسدان و گمراهان غير قابل هدايت را كنار مى زند.
بسيارند كسانى كه براى سرپوش گذاشتن بر تقصيرات و كوتاهى هاى خود عذر و بهانه هاى واهى مى تراشند ولى يك رهبر شجاع و مدير و مدبّر هرگز چنين نمى كند و به سراغ عذر و بهانه ها نمى رود.
تعبيرات فوق در واقع اشاره اى است پر معنى به سستى و كوتاهى كردن مردم «كوفه» و ترك جهاد به معنى واقعى كلمه، و عذرتراشى ها و بهانه جويى ها براى فرار از زير بار مسئوليتها. لذا امام(عليه السلام) به آنها گوشزد مى كند كه پيامبر شما چنين نبود، چرا شما چنين هستيد؟!(4)