Bütün səhabələrin – istisnasız olaraq – müqəddəs olmasına e’tiqad tarixi boyu bu əqidə tərəfdarları üçün çoxlu çətinliklər yaratmışdır. Çünki onların e’timad etdikləri məşhur tarixlərdə, hətta «sihah» kitablarının hədislərində belə, bə’zi səhabələrin arasında şiddətli çarpışmaların baş verdiyini görürük. Biz bir-biri ilə döyüşən hər iki tərəfin saleh, ədalətli və müqəddəs olmasını iddia edə bilmərik. Çünki bu, bir-birinə zidd olan iki şeyin bir yerə cəm olması qəbilindəndir. İki zidd şeyin bir yerə toplaşa bilməməsi də ən adi əqli məsələlərdən biridir.
Müsəlmanların rəhbəri imam Əli (əleyhis-salam)-a qarşı Təlhə və Zübeyrin vasitəsilə törədilən Cəməl və Müaviyə tərəfindən icad edilən Siffeyn müharibəsindən əlavə, həqiqətlərə nəzər saldıqda hökmən bu müharibələri törədənlərin cinayət və xətalarını e’tiraf etməliyik. Bu məsələ barəsində çoxlu tarixi şahidlər vardır ki, onların bir qismini burada zikr edirik:
Məşhur mühəddis Buxari özünün «Səhih» kitabının təfsir bölməsində «ifk» məsələsi (Peyğəmbər (səlləllahu əleyhi və alih)-in həyat yoldaşlarına vurulan töhmətlər) ilə əlaqədar yazır: Bir gün Peyğəmbər minbərdə olarkən belə səsləndi: «Ey müsəlmanlar, kim bu kişini cəzalandırar?!» (Məqsədi münafiqlərin rəhbəri Əbdüllah ibni Səlul idi.) Mənə xəbər çatıb ki, o mənim xanımlarıma pis töhmətlər vurmuşdur, halbuki mən öz həyat yoldaşlarımdan qanunsuz bir iş müşahidə etməmişəm.» Sə’d ibni Məaz Ənsari (məşhur səhabədir) ayağa qalxıb dedi: «Mən onu cəzalandıraram! Əgər Ovs tayfasından olsa, onun boynunu vuraram; əgər Xəzrəc tayfasından olsa, sizin buyurduğunuz hər cəzanı verərəm.» Sə’d ibni Übadə Xəzrəc tayfasının böyüklərindən və bundan əvvəl saleh bir insan idi. Qəbilə təəssübləri təhrik olunduğuna görə Sə’d ibni Məaza dedi: «Allaha and olsun ki, yalan deyirsən! Sən heç vaxt bu işi görə bilməzsən!» Üseyd ibni Hüzeyr (Sə’d ibni Məazın əmisi oğlu) dedi: «Allaha and olsun, sən yalan deyirsən! O, münafiqlərdəndir və biz onu qətlə yetirəcəyik!» Az qalırdı ki, Ovs və Xəzrəc tayfaları bir-birinə hücum etsinlər ki, Peyğəmbəri-Əkrəm (səlləllahu əleyhi və alih) onları sakitləşdirdi.[1]
Bu şəxslərin hamısı saleh səhabə idilərmi?!
Məşhur sünnü alimi Bilazəri «Əl-ənsab» kitabında yazır: Sə’d ibni Əbi Vəqqas Kufənin valisi idi. Osman onu işdən çıxarıb Vəlid ibni Üqbəni onun yerinə tə’yin etdi. O zaman beytül-malın keşikçisi Əbdüllah ibni Məs’ud idi. Vəlid Kufəyə daxil olan zaman beytül-malın açarlarını Əbdüllah ibni Məs’uddan aldı. Əbdüllah açarları onun üstünə ataraq dedi: «Xəlifə Peyğəmbər sünnəsini dəyişmişdir! Sə’d ibni Əbi Vəqqas kimi bir şəxsi işdən çıxarıb Vəlid kimi bir adamı onun yerinə qoyurmu?!» Vəlid Osmana yazdı ki, Əbdüllah ibni Məs’ud səni tənqid edir. Xəlifə göstəriş verdi ki, onu nəzarət altında Mədinəyə göndərsinlər. O, Mədinəyə daxil olan zaman xəlifə minbərdə idi, gözü Əbdüllah ibni Məs’uda düşəndə dedi: «Çox pis bir heyvan məscidə daxil oldu!» (Bundan sonra qələmin yazmağa həya etdiyi bə’zi çirkin sözlər də dedi.)
Əbdüllah dedi: – Mən belə deyiləm; mən Peyğəmbər səhabələrindənəm və Bədr günündə, Bey’əti-rizvanda iştirak etmişəm. Ayişə Əbdüllahı himayə etmək istədi, lakin Osmanın qulamı Yəhmum onu məsciddən çıxarıb yerə çırpdı və qabırğaları nı sındırdı.[2]
3-Bilazəri elə həmin kitabda nəql edir ki, Mədinənin beytül-malında çoxlu cəvahirat, bəzək əşyaları var idi. Osman onlardan bir neçəsini götürərək öz ailəsinin ixtiyarına qoydu. Mədinəlilər bunu görüb ona aşkarda irad tutdular və çox kobud sözlər dedilər. Osman qəzəblənib minbərə çıxdı, xütbə oxuyaraq dedi: «Biz qənimətlərdən ehtiyacımız olan qədər götürəcəyik, hətta bə’zi şəxslərin burnu yerə sürtülsə də belə!»
Əli (əleyhis-salam) onun yanına gedib dedi: «Müsəlmanlar sənin qabağını alacaqlar.» Əmmar Yasir dedi: «Burnu yerə sürtüləcək ilk şəxs mənəm!» (Yə’ni mən tənqidlərimdən heç vaxt əl çəkməyəcəyəm!)
Osman qəzəblənib dedi: «Mənə qarşı hörmətsizlik edirsən?! Onu tutun!» Onu tutub Osmanın evinə apardılar, o qədər döydülər ki, huşdan getdi. Sonra onu Peyğəmbər (səlləllahu əleyhi və alih)-in zövcəsi Ümmü Sələmənin evinə gətirdilər. Ora gələnə qədər huşsuz halda idi: zöhr, əsr və məğrib namazlarını qıla bilmədi. Huşa gəldikdən sonra namaz qıldı və dedi: «Bu, bizim Allah xatirinə əzab-əziyyət gördüyümüz ilk dəfə deyildir.»[3] (Cahiliyyət dövründə kafirlərlə qarşılaşmalarına işarə edirdi.)
Tarixin bu cür acı, təəssüflü hadisələrini nəql etməyə çox da maraqlı deyilik. Əgər sünnü qardaşlarımız bütün səhabələrin – istisnasız olaraq – müqəddəsliyinə, əməllərinin düz olmasına israr etməsəydilər, bəlkə bu miqdarın da qeyd edilməsi məsləhət olmazdı.
İndi belə bir sual yaranır: Görəsən, ən pak səhabələrə (Sə’d ibni Məaz, Əbdüllah ibni Məs’ud, Əmmar Yasir və s.) əzab-əziyyət və fiziki işgəncələrin verilməsi, pis sözlər deyib təhqir edilməsi necə izah oluna bilər?! Bir böyük səhabəni o qədər vurdular ki, axırda qabırğası sındı, digərini huşdan gedənə qədər döydülər və onun namazı qəzaya getdi?! Nümunələri çox da az olmayan bu tarixi şahidlər bizə icazə verərmi ki, həqiqətlərə göz yumaraq «bütün səhabələr – istisnasız olaraq – yaxşı idilər və onların bütün əməlləri düzdür» - deyək, səhabə ordusu adlı bir qrup təşkil edərək onların bütün işlərini qeydsiz-şərtsiz olaraq müdafiə edək?!
Görəsən, ağıllı bir adam bu fikirləri qəbul edə bilərmi?! Məhz belə olan yerdə bir daha və neçənci dəfə olaraq bu sözləri təkrar edirik: Peyğəmbər səhabələri arasında mö’min, saleh və təqvalı insanlar çox idi, lakin müəyyən şəxslər də var idi ki, onların əməlləri tənqid olunub araşdırılmalı, əql me’yarı ilə ölçülməli, onların barəsində düzgün hökm çıxarılmalıdır.
[1] «Səhihi Buxari», 5-ci cild, səh.57.
[2] «Ənsabul-əşraf», 6-cı cild, səh.147 «Tarixi İbni Kəsir», 7-ci cild, səh. 163-183 32-ci ilin hadisələri
[3] «Ənsabul-əşraf», 6-cı cild, səh.161
