Qur’an ayələrinin şəhadət verməsinə əsasən, Peyğəmbər səhabələrini beş dəstəyə bölmək olar:
1-Pak və saleh insanlar
Onlar imanlı, ixlaslı şəxsiyyətlər idi, iman onların ruhlarına nüfuz etmişdi və Allah kəlamının, islamın yüksəlməsi yolunda fədakarlıq edərək heç nəyi əsirgəmirdilər. Bu insanlar «Tövbə» surəsinin 100-cü ayəsində vəsf edilmişdir. Həm Allah onlardan razı idi, həm də onlar Allahın rəhmətindən razı idilər:
رَّضِیَ اللّهُ عَنْهُمْ وَرَضُواْ عَنْهُ
“(Həm) Allah onlardan razı idi və (həm də) onlar Allahın rəhmətindən razı idilər.”
2-Xətakar mö’minlər
Onlar iman və saleh əməllə yanaşı, bə’zi hallarda günah işlər görür, yaxşı və pis əməlləri bir-birinə qarışdırırdılar. Onlar öz günahlarını e’tiraf edərək əfv olunacaqlarına ümid bəsləyirdilər. «Tövbə» surəsinin 122-ci ayəsində onlar belə vəsf edilmişlər:
وَآخَرُونَ اعْتَرَفُواْ بِذُنُوبِهِمْ خَلَطُواْ عَمَلاً صَالِحًا وَآخَرَ سَیِّئًا عَسَى اللّهُ أَن یَتُوبَ عَلَیْهِمْ
Onların bə’ziləri öz günahlarını e’tiraf edərək, yaxşı və pis əməlləri bir-birinə qarışdırırdılar. Ümid vardır ki, Allah onları əfv etsin.
3-Günaha aludə olanlar
Qur’an onları «fasiq» adlandıraraq buyurur ki, əgər fasiq şəxs sizin üçün bir xəbər gətirsə, təhqiqat aparmadan onun sözlərini qəbul etməyin. «Hucurat» surəsinin 6-cı ayəsində onlara işarə edilir ki, sünnü və şiə təfsirlərində onun kim olması da qeyd edilmişdir.
یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِنْ جَاءَکُمْ فَاسِقٌ بِنَبَأٍ فَتَبَیَّنُوا
Ey iman gətirənlər! Əgər fasiq (günahkar) şəxs sizin üçün bir xəbər gətirsə, onun barəsində təhqiqat aparın.
4-Zahirdə müsəlman olanlar
Onlar islamçılıq iddiası edirdilər, lakin iman onların qəlblərinə nüfuz etməmişdi. «Hucurat» surəsinin 14-cü ayəsində onlara işarə edilir:
قَالَتِ الْأَعْرَابُ آمَنَّا قُل لَّمْ تُؤْمِنُوا وَلَـــٰکِن قُولُوا أَسْلَمْنَا وَلَمَّا یَدْخُلِ الْإِیمَانُ فِی قُلُوبِکُمْ
Ərəblər dedilər: Biz iman gətirmişik. De: Siz iman gətirməmisiniz; lakin deyin ki, islamı qəbul etmişik. İman hələ sizin qəlblərinizə daxil olmayıbdır.
5-Münafiqlər
Onlar münafiqlik ruhiyyəsi ilə müsəlmanların arasına nüfuz etmişdilər; bə’zən zahirdə də tanınır, bə’zən isə tanınmaz halda yaşayır, islamın və müsəlmanların inkişafına maneçilik törədirdilər. «Tövbə» surəsində saleh mö’minlərin (101-ci ayədə) qeyd olunan xüsusiyyətlərindən sonra onlar zikr olunur:
وَمِمَّنْ حَوْلَکُم مِّنَ الأَعْرَابِ مُنَافِقُونَ وَمِنْ أَهْلِ الْمَدِینَةِ مَرَدُواْ عَلَى النِّفَاقِ
Sizin ətrafınızda olanlardan – ə’rabdan bə’ziləri münafiqdirlər, Mədinə əhlindən də bə’ziləri münafiq olmaqla öz nifaqlarında mahir və sabitdirlər.
Şübhəsiz, bunların hamısı Peyğəmbəri görmüş, onunla oturub-durmuş, yaşamış və o həzrətin qəzvələrinin çoxunda iştirak etmişdilər. Səhabə barəsində hər hansı tə’rifi versəniz belə, bu beş qrupun hamısını behişt əhli və pak-pakizə hesab etmək olarmı?!
Qur’anın aşkar buyurduğu ilə yanaşı, mö’tədil yolla getməməli və səhabələri Qur’anın böldüyü beş qrupa bölməməliyikmi?! Onların içində yaxşı əməl sahiblərinə tam ehtiram qoymalı, yerdə qalan qrupların hər birini isə layiq olduqları məqamda bilməli, onların barəsində ifratçılıq və təəssübdən uzaq olmalıyıq! (İnsafla mühakimə yürüdün!)