موضوع: حکم امر و نهی در حضور جمع/ احتمال تأثیر در امر و نهی/ امر به معروف و نهی از منکر
موضوع عام: امر به معروف و نهی از منکر
موضوع خاص: احتمال تأثیر در امر و نهی
موضوع اخص: حکم امر و نهی در حضور جمع
در مبحث وجوب امر به معروف و نهی از منکر به ادله ی چهارگانه اشاره کردیم سپس به سراغ شرایط آن رفتیم که چهار مورد است که عبارتند از:
1. علم آمر و ناهی به معروف و منکر
2. احتمال تأثیر
3. عدم ضرر
4. اصرار بر ادامه داشتن (اگر اصرار نداشته باشد خودش ترک می کند و دیگر احتیاج به امر و نهی نیست.)
به شرط دوم رسیدیم که احتمال تأثیر است. اصل آن را مطرح کردیم و به فروع آن رسیدیم که بیست مورد است و پنج فرع آن را مطرح کردیم. البته بین این فروع پیوندی وجود ندارد و هر فرعی مستقل است و این گونه نیست که برای شناخت فرع ششم لزوما فروع گذشته را باید بررسی کنیم. این فروع غالبا در کلام علماء گذشته نیست و در کلام امام و معاصرین ایشان وجود دارد.
(مسألة 6): لو علم أو احتمل أنّ إنكاره في حضور جمع مؤثّر دون غيره، فإن كان الفاعل متجاهراً جاز و وجب، و إلّا ففي وجوبه بل جوازه إشكال.[1]
بحث در این است که می دانیم فردی در حال انجام منکر و یا ترک معروفی است ولی اگر به شکل خصوصی و مخفیانه به او بگوییم اهمیت نمی دهد اما اگر در جلوی جمع به او تذکر دهیم ترتیب اثر می دهد و منکر را ترک می کند. امام قدس سره قائل است که باید قائل به تفصیل شد:
اگر فرد، متجاهر به فسق باشد و در جلوی جمع به او تذکر دهیم مؤثر واقع می شود می توان چنین کرد و حتی می توان قائل به وجوب آن شد.
اما اگر فرد متجاهر نیست مثلا مخفیانه شرب خمر می کند در اینجا نباید جلوی جمع به او تذکر داد زیرا در این صورت حیثیت او از بین می رود و امر دائر است بین نهی از منکر و بین حفظ آبروی یک نفر و چون حفظ آبرو مهمتر است جایز نیست در جلوی جمع او را امر و نهی کرد و تذکر دادن او در حضور دیگران حرام است.
نقول: باید تفصیل دیگری در مسأله داد و آن اینکه باید دید که آن گناهی که فرد مرتکب می شود از حفظ آبروی او مهمتر است یا نه. اگر آن گناه عظیم تر از حفظ آبروی اوست مانند ارتباط جنسی با خواهر در اینجا باید جلوی جمع به او تذکر داد هرچند آبروی او از بین برود. ولی اگر حفظ آبرو مهمتر است حکم، همان است که امام قدس سره قائل شد و آن اینکه نباید در جلوی جمع آبروی او را برد.
بنا بر این حکم از باب تزاحم بین امرین است که باید اهم را گرفت و مهم را ترک کرد.
نکته ی دیگر این است که امام قدس سره در کتاب بیع در بحث اعانت بر اثم مطلبی را عنوان می کند که حاصل آن چنین است: اگر شک کنیم شخصی متجاهر است یا نه و حالت سابقه ی او هم عدم تجاهر باشد. همان عدم تجاهر را استصحاب می کنیم در نتیجه او متجاهر نیست و از عدم تهاجر او متوجه می شویم که او عملی که انجام می دهد را منکر می داند.
کأن امام قدس سره چنین تصور کرده است که اگر فرد، متجاهر باشد خبر ندارد که آن عملی که انجام می دهد منکر است و الا تجاهر نمی کرد ولی اگر تجاهر به فسق نکند یعنی می داند عملی که مرتکب می شود منکر است. بنا بر این هر متجاهری جاهل است.
شیخ انصاری نیز بحثی در این مورد دارد.
نقول: انسان متجاهر می تواند عالم باشد. مثلا بعضی هستند که می دانند شراب حرام و نجس است ولی در عین حال به سبب غلبه ی هوای نفس آن را می نوشند. چنین فردی هرچند متجاهر هم باشد ولی عالم نیز می باشد.
حافظ در این مورد می نویسد:
آن تلخ وش که زاد که زاهد ام الخبائثش خوانداشهی لنا و ابهی من قُبلة العذاری
یعنی در عین حال که زاهد گفته است که آن «تلخ وش» که شراب است حرام است ولی ما آن را می نوشیم.
حتی گاه فرد که منکر را مرتکب می شود خبر از منکر بودن آن دارد ولی از روی لجبازی و عناد آن را آشکارا انجام می دهد مانند بعضی از زنان که بد حجاب هستند و می دانند این عملشان منکر است ولی آشکارا مرتکب آن می شوند.
البته مراد حافظ از شراب، عشق پروردگار و شراب طهور و مقامات معنوی و مانند آن است. وقتی حافظ می گوید:
قرآن ز بر بخوانی با چارده روایت
یعنی او حافظ قرآن بوده و آن هم با قرائت های چهاردگانه ی مختلف و چنین کسی نمی تواند آلوده به شراب باشد.
خلاصه اینکه این گونه نیست که هر متجاهری جاهل باشد بلکه متجاهر هم می تواند جاهل به حکم باشد که باید او را ارشاد کرد و می تواند عالم به حکم باشد که باید او را نهی از منکر کرد و مسأله نیز از باب متزاحمین است که باید دید حفظ آبروی او در ملأ عام مهمتر است یا آنکه منکری را که انجام می دهد اهمیت بیشتری دارد.
البته جمع گاه جمع خانوادگی است و گاه جمع بیشتر و مانند آن و در هر حال موارد مختلف است و باید دید در حضور چه جمعی باید تذکر داد تا مؤثر واقع شود.
